อิเหนา : อิเหนาทูลลาท้าวหมันหยา (๒๓)

อิเหนาทูลลาท้าวหมันหยา
๏ ครั้นถึงซึ่งลงจากม้าต้น	ขึ้นบนปราสาททองผ่องใส
บังคมสองประหมันทันใด*	แล้วทูลไปให้แจ้งกิจจา
บัดนี้สมเด็จพระบิดร	มีศุภอักษรให้หา
พระชนนีเจ็บครรภ์หลายวันมา	หลานรักจักลาไปธานี
ถ้าไปไม่ทันพระบรรหาร	เนิ่นนานก็จะเคืองบทศรี
แม้องค์พระชนกชนนี	มีความสวัสดีจะกลับมา ฯ
ฯ ๖ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้น	ระตูผู้ผ่านหมันหยา
ทั้งประไหมสุหรีศรีโสภา	ฟังพระหลานลาก็อาลัย
คิดจะใคร่ทานทัดตรัสห้าม	ก็เกรงความนินทาไม่ว่าได้
สององค์จึ่งอำนวยอวยชัย*	เจ้าจงไปเป็นสุขทุกเวลา
น้านี้อยู่หลังทั้งสอง	จะทุกข์ทนหม่นหมองละห้อยหา
เช้าเย็นเคยเห็นพระนัดดา	ทีนี้น้าจะเปลี่ยวเปล่าเศร้าใจ ฯ*
ฯ ๖ คำ ฯ
๏ จึ่งมีพจนาบัญชาสั่ง*	ดะหมังเสนาอัชฌาสัย
จงจัดของขวัญทั้งนั้นไซร้	ตามในสุริย์วงศ์เทวัญ
ทั้งพี่เลี้ยงนางนมสมศักดิ์	อุดมด้วยนรลักษณ์เลือกสรร
ชายหญิงสิ่งละร้อยครบครัน	ฝากไปทำขวัญพระนัดดา ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	ดะหมังรับสั่งใส่เกศา
มาจัดของขวัญดังบัญชา	แล้วมอบให้เสนากุเรปัน ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา
๏ เมื่อนั้น	องค์ประไหมสุหรีเฉิดฉัน
พิศพักตร์พระนัดดาลาวัณย์	เห็นโศกศัลย์สร้อยเศร้าก็เข้าใจ
จึ่งตรัสเรียกราชบุตรี*	เข้ามานั่งถึงนี่ให้ใกล้
อิเหนาเขาจะลาคลาไคล	เจ้าจงบังคมไหว้พี่ยา ฯ*
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้น	โฉมยงองค์ระเด่นจินตะหรา
ได้ฟังชนนีตรัสมา	ให้ขวยเขินวิญญาณ์อารมณ์
ต่อบิตุเรศเตือนจึ่งเคลื่อนคลาย*	ระวังชายทรงสะพักชักห่ม
ครั้นถึงหน้าที่นั่งก็บังคม	กราบก้มพักตราไม่พาที ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้น	ระเด่นมนตรีเรืองศรี
คำนับรับไหว้นางเทวี	ภูมีดูนางไม่วางตา
ความรักหนักอุราด้วยอาลัย	จะจำไกลพุ่มพวงดวงยิหวา
องค์อ่อนถอนฤทัยไปมา	เหมือนจะบอกกัลยาให้รู้ที ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	ฝ่ายฝูงสุรางค์นางสาวศรี
ต่างดูระเด่นมนตรี	แล้วพาทีซุบซิบสะกิดกัน
พระจริตเห็นผิดกิริยา	พักตราเศร้าสร้อยโศกศัลย์
น่าจะทุกข์ทรมานรำคาญครัน	สงสารทรงธรรม์เป็นพ้นไป*
เมื่อกี้ดูเหมือนจะเยื้อนสั่ง	ใครใครเห็นมั่งหรือหาไม่
ชลเนตรคลอเนตรแล้วถอนใจ	เห็นอาลัยในองค์พระธิดา
บ้างว่าน่ารักพระโฉมตรู	จะใคร่ให้เสด็จอยู่หมันหยา
ถ้าได้กับพระบุตรีศรีโสภา	ดังจินดาประดับรับเรือนทอง
ลางนางบ้างว่าข้าชอบใจ	ทั้งในธรณีไม่มีสอง*
ต่างคิดพิสมัยใจปอง	หม่นหมองไปทุกหน้านางกำนัล ฯ
ฯ ๑๐ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้น	พระสุริย์วงศ์เทวากระยาหงัน*
อาลัยมิใคร่จะจรจรัล	จึ่งทูลสองประหมันทันที
แต่ตัวนี้หากจะจากไป	จำใจไกลเบื้องบทศรี
แม้นมิกังวลด้วยชนนี	หลานนี้ก็ยังไม่จากจร
ทูลพลางทางถวายบังคมลา	แล้วแลดูพระธิดาดวงสมร
ทำทีเหมือนจะสั่งบังอร	ภูธรถอนใจอาลัยลา
มาทรงพาชีฉับพลัน	หวั่นหวั่นถวิลถึงจินตะหรา
จึ่งขับมโนมัยไคลคลา	ตรงมาที่อยู่ภูวไนย ฯ
ฯ ๘ คำ ฯ เชิด
๏ ครั้นถึงลงจากม้าที่นั่ง	ขึ้นยังตำหนักที่อาศัย
จึ่งสั่งพี่เลี้ยงผู้ร่วมใจ	จงไปจัดพหลมนตรี
แต่ในย่ำรุ่งให้เสร็จสรรพ	พรุ่งนี้จะกลับไปกรุงศรี
สั่งพลางย่างเยื้องจรลี	เข้าไปในที่ไสยา ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ
๏ พระบรรทมรำพึงถึงความรัก	ไม่ประจักษ์แจ้งจิตขนิษฐา
จะจำใจกลับไปพารา	อนิจจาจะทำประการใด
อันความทุกข์สุดทุกข์แสนทวี	เจ้าจะเห็นอกพี่บ้างหรือไม่
คิดจะใคร่แจ้งความแก่ทรามวัย	จึ่งสั่งให้หาดอกลำเจียกมา ฯ*
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	วิเยนกิดาหยันหรรษา
รับสั่งแล้วบังคมลา	ออกมายังสวนมาลี
เก็บได้ดอกปะหนันมิทันนาน	ใส่พานเข้าไปในที่
ประนมก้มเกล้าดุษฎี	แล้วถวายมาลีภูวไนย ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้น	พระสุริย์วงศ์เทวาอัชฌาสัย
จึ่งหยิบมาลามาทันใด	ภูวไนยนิ่งนึกตรึกตรอง
เอานขาจารึกกลีบปะหนัน	ผูกพันเพลงยาวเคล่าคล่อง
แจ้งความตามซึ่งคะนึงน้อง	เป็นทำนองครวญคร่ำรำพัน
แล้วเอาซ่าโบะห่อดอกไม้	ส่งให้วิเยนกิดาหยัน
ธำมรงค์สองวงนอกนั้น	ให้พี่เลี้ยงสาวสวรรค์กัลยา
จงรับแหวนไว้พลางพลาง	เป็นค่าจ้างวานถวายบุหงา
อันซ่าโบะของเราเอามา	ขอเปลี่ยนผ้าสไบพระบุตรี ฯ
ฯ ๘ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	วิเยนรับสั่งใส่เกศี
ถวายบังคมอัญชลี	ออกจากที่ไสยาแล้วคลาไคล ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
๏ มาถึงทิมริมโรงขอเฝ้า	ก็แวะเข้านั่งหยุดอาศัย
พอเห็นนางค่อมมาแต่ไกล	เดินเคียงเข้าใกล้แล้พาที*
จะเข้าไปในวังข้าสั่งด้วย	เอ็นดูช่วยบอกพี่เลี้ยงสองศรี
บาหยันซ่าเหง็ดชนนี	ว่าลูกนี้จะลาไปเวียงชัย ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	นางค่อมงวยงงไม่สงสัย
รับคำรีบลาคลาไคล	เข้าในห้องฉนวนด่วนมา ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ ฉุยฉาย
๏ จึ่งบอกสองพี่เลี้ยงนารี	บัดนี้เจ้าบ่าวน้อยมาคอยหา
ให้บอกสองท่านผู้มารดา	มีธุระจะลาไปธานี ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	พระพี่เลี้ยงจึงว่าแก่ทาสี
หลากใจใครหนอช่างพาที	ล้อเล่นเช่นนี้น่าน้อยใจ
ร้ายดีจะไปดูให้รู้จัก	ลูกรักของข้ามาแต่ไหน
จึงพาดุหวาค่อมคลาไคล	ออกไปยังนอกทวารา ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ เพลง
๏ บัดนั้น	วิเยนเห็นสองนางก็มาหา
นั่งไหว้แล้วแถลงแจ้งกิจจา	โดยดังบัญชาพระองค์ทรงธรรม์
แหวนนี้ประทานมารดร	จงช่วยธุระร้อนผ่อนผัน
ถึงใจให้พลางเป็นรางวัล	วานถวายดอกปะหนันนงเยาว์
อันซ่าโบะรอยทรงจงพระทัย	จะขอเปลี่ยนสไบโฉมเฉลา
แจ้งความตามสั่งสิ้นสำเนา	แล้วเอาธำมรงค์ส่งให้นาง ฯ
ฯ ๖ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	พี่เลี้ยงทั้งสองไม่หมองหมาง
ยิ้มอยู่ในหน้าแล้วว่าพลาง	ชิช่างฉลาดหลอกให้ออกมา
จึ่งรับเอาแหวนทั้งสองวง	กับผ้าทรงที่ห่อบุหงา
จะถวายให้ตามพระบัญชา*	ว่าแล้วก็พากันกลับไป ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ
๏ ครั้นถึงจึ่งเข้าไปในห้อง*	ทั้งสองพิศวงสงสัย
จึ่งคลี่ห่อปะหนันออกทันใด*	เห็นอักษรเขียนใส่กลีบมาลา
ถ้อยคำร่ำว่าโอดครวญ	น้ำนวลน่ารักเป็นหนักหนา
แต่เฝ้าอ่านสารซ้ำไปมา	สรวลสันต์หรรษาพาที ฯ
ฯ ๔ คำ
๏ เมื่อนั้น	ระเด่นจินตะหรามารศรี
ได้ยินเสียงสรวลระริกซิกซี้	จึ่งจรลีมาดูด้วยพลัน
เห็นสองพี่เลี้ยงกัลยา	พิศดูบุหงาแล้วสรวลสันต์
เมื่อกี้พี่ว่าอะไรกัน*	บุหงาปะหนันนั้นของใคร ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	ทั้งสองกัลยาอัชฌาสัย
ดูตากันยิ้มพริ้มไป*	แล้วทูลอรไทพระธิดา
ข้าไปสตาหมันวันนี้*	เคราะห์ดีได้บุหงาในห่อผ้า*
นึกเดาเจ้าของลองปัญญา	ไม่รู้ว่าจะเป็นของใคร ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้น	จินตะหราพาซื่อไม่สงสัย
หยิบบุหงามาดูทันใด	อรไทเห็นสารก็อ่านพลัน ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ ในลักษณ์อักษรเสน่หา	ของพี่ยาจารึกกลีบปะหนัน
มาแจ้งความทรามวัยวิไลวรรณ	ด้วยผูกพันพิศวาสไม่คลาดคลาย
แต่ทุกข์ตรอมจนผอมผิดร่าง	เจ้าไม่เห็นบ้างหรือโฉมฉาย
ถึงจะม้วยชีวันอันตราย	ก็ไม่หมายว่าจะคืนพารา
นี่เนื้อชะรอยกรรมได้ทำไว้	จะจำไกลพุ่มพวงดวงยิหวา
มิรู้ที่จะแข็งขัดพระบัญชา	จะขอลาโฉมยงอยู่จงดี
ซ่าโบะจะขอเปลี่ยนสไบนาง	ไปชมพลางต่างพักตร์ยาหยี
กับทั้งชานสลาจงปรานี	เหมือนช่วยชูชีวีของพี่ไว้*
ถึงกลับไปก็ไม่อยู่ช้า	จะคืนมาชมชิดพิสมัย
จงเป็นมิตรไมตรีแต่นี้ไป*	ดังได้ตุนาหงันกันมา ฯ
ฯ ๑๐ คำ ฯ
ร่าย
๏ ครั้นอ่านเสร็จสิ้นอักษร	ชอบพระทัยในกลอนที่วอนว่า
แต่เล่ห์กลสตรีมีมารยา	ทำโกรธาทิ้งประหนันเสียทันใด
จึ่งว่าชอบขอบใจพี่เจ้า	ช่างเอาบุหงาใครมาให้
แย้มเยื้อนเหมือนหนึ่งไม่เข้าใจ	ยิ้มละไมในหน้าพาที
จะมาเสใส่ข้าว่าไรเล่า*	พิสมัยก็เอาเป็นผัวพี่
ผู้ใหญ่อะไรอย่างนี้	ไม่มีความคิดสักนิดเดียว
ช่างเชื่อลิ้นหลงเล่ห์ลมชาย	หวานนักมักกลายเป็นเปรี้ยว
อย่าพักพูดบ่ายเบี่ยงเลี่ยงเลี้ยว	ล่อลวงหน่วงเหนี่ยวเกี่ยวพัน
ไม่เจียมตนจะไปปนที่สูงศักดิ์	เห็นเกินหน้าน้องนักพี่บาหยัน
ดังกระต่ายหมายชมดวงจันทร์	อะไรนั่นพาทีไม่มีอาย ฯ
ฯ ๑๐ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	สองพี่เลี้ยงเล้าโลมโฉมฉาย
ใช่จะแกล้งแสร้งเสเพทุบาย	คิดหมายว่ามิใช่หาไหนมา
ก็นับในสุริย์วงศ์พงศ์พันธุ์	จะกระไรกว่ากันนักหนา
สมศักดิ์สมสกุลทั้งสองรา	นี่พี่หากว่าประสากัน
ถึงมาตรไม่จงจิตคิดปอง	แต่อย่าข้องเคืองเคียดเดียดฉันท์
สงสารพระองค์วงศ์เทวัญ	โศกศัลย์วอนว่าน่าปรานี
ในสารว่าจะขอเปลี่ยนสไบ	จะบิดเบือนมิให้ก็ใช่ที่
โฉมยงทรงคิดดูจงดี	พระภูมีจะละห้อยน้อยใจ ฯ
ฯ ๘ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้น	จินตะหราวาตีศรีใส
ฟังพี่เลี้ยงสนองต้องฤทัย	ให้อาลัยในองค์พระทรงธรรม์
แต่ปากนางหากทำเป็นว่า	สมเพชเวทนาพี่บาหยัน
ช่างลุ่มหลงงงงวยไปด้วยกัน	สารพันล้วนเห็นว่าเป็นดี
อย่ามาเฝ้าเซ้าซี้ให้ขัดใจ	จะอย่างไรก็ตามความคิดพี่
ว่าพลางย่างเยื้องจรลี	เข้าไปในที่ไสยา ฯ
ฯ ๖ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	สองศรีพี่เลี้ยงเสนหา
แจ้งใจในทีพระธิดา	ก็ตามมายังที่บรรทม
ครั้นถึงจึ่งประณตบทมาลย์	นบนอบหมอบคลานกรานก้ม
บาหยันทำสนิทชิดชม	บังคมแล้วทูลไปทันใด
โฉมยงจงทรงพระเมตตา	วันนี้ข้าหนาวเย็นเหมือนเป็นไข้
จะขอผ้ารอยทรงองค์อรทัย	แม้นโปรดได้ให้ห่มจะค่อยคลาย
ว่าพลางทางทำเฉยหน้า	หยิบยกพานผ้ามาถวาย
แต่เฝ้าเตือนเยื้อนยิ้มพริ้มพราย*	จงเปลี่ยนเปลื้องจากกายกัลยา ฯ
ฯ ๘ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้น	โฉมยงองค์ระเด่นจินตะหรา
เสแสร้งแกล้งกล่าววาจา	รำคาญวานอย่าให้ขัดใจ
น้องหรือจะรู้เท่าทัน	เชิงชั้นแยบยลคนผู้ใหญ่*
นางค้อนเคืองเปลื้องเปลี่ยนผ้าสไบ	ทำทิ้งประชดให้ด้วยมารยา ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	พระพี่เลี้ยงบาหยันหรรษา
หยิบสไบรอยทรงนั้นมา	พัดพาดอังสาแล้วพาที
ครั้งนี้เห็นแท้แน่ตระหนัก	ว่าโฉมยงนงลักษณ์รักพี่
ว่าพลางทางทำยินดี*	อัญชลีแลดูตากัน ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ