โคลงโลกนิติ ฉบับศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ราชวรมหาวิหาร (ฉบับเต็ม ๔๓๕ บท ของ สมเด็จฯ กรมพระยาเดชาดิศร)

โคลงโลกนิติ ฉบับศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ราชวรมหาวิหาร บทนำ – บทที่ ๑๐๐
กวี : สมเด็จฯ กรมพระยาเดชาดิศร (จารึกวัดโพธิ์)
ประเภท : โคลงสุภาษิต
คำประพันธ์ : โคลงสี่สุภาพ
ความยาว : ๔๐๘ บท (สมุดไทย), ๔๓๕ บท (จารึกวัดโพธิ์ฯ), ๙๑๑ บท (ฉบับหอสมุดแห่งชาติ), ๙๐๒ บท (ฉบับกรมวิชาการ),
สมัย : รัตนโกสินทร์
ปีที่แต่ง : พ.ศ. ๒๓๗๔
ชื่ออื่น : ประชุมโคลงโลกนิติ
หมายเหตุ:
ก = สำนวนเก่า (สมุดไทย) เลข = ลำดับบท ^ = เป็นสำนวนเก่าแต่เดิม
ด = สมเด็จฯ กรมพระยาเดชาดิศร (ศิลาจารึกวัดพระเชตุพนฯ) เลข = ลำดับบท ( ) = ซ้ำกับ , คล้ายกับ , ต่อเนื่องกับ, ดูเพิ่มที่
ว = กรมวิชาการ (ประชุมโคลงโลกนิติ) เลข = ลำดับกำกับชุด ๐ = โคลงนำ , โคลงส่งท้าย
- = ไม่มีบทนี้ในสำนวนนั้น มีแต่ในสำนวนอื่น * = ต้องการการตรวจทานเพิ่มเติม
ก * : ด ๑ : ว ๐
๏ อัญขยมบรมนเรศเรื้อง	รามวงศ์
พระผ่านแผ่นไผททรง	สืบไท้
แสวงยิ่งสิ่งสดับองค์	โอวาท
หวังประชาชนให้	อ่านแจ้งคำโคลง ฯ
ก * : ด ๒ : ว ๐
๏ ครรโลงโลกนิตินี้	นมนาน
มีแต่โบราณกาล	เก่าพร้อง
เป็นสุภสิตสาร	สอนจิต
กลดั่งสร้อยสอดคล้อง	เวี่ยไว้ในกรรณ ฯ
ก * : ด - : ว ๐
๏ ทศนัขนอบน้อมมิ่ง	อุตมางค์
ไตรรัตน์จัดเบญจางค์	แจ่มพร้อม
จักพร้องโลกนิติปาง	สดับแต่ เดิมพ่อ
อรรถอื่นอ้างเลศล้อม	ต่างต้องคัมภีร์ ฯ
ก * : ด - : ว ๐
๏ ถวายกรกรรพุ่มเพี้ยง	บวรมาลย์มิ่งแฮ
ไตรรัตน์เรียบไตรทวาร	เวียดเกล้า
โลกนิติสืบสาร	ของเก่า
เตือนจิตสาธุชนเช้า	ค่ำค้ำชูใจ ฯ
ก * : ด - : ว ๐
๏ โลกนิติในโลกล้วน	แก่นสาร
คือบิดามารดาอาจารย์	เจี่ยวแล้
เชาเจ้าจ่อมใจบาณ	ทิตร่ำ เรียนแฮ
เบิกศิลปปรีชาแท้	เลิศแล้วเมธี ฯ
ก * : ด ๓ (๔) : ว *
๏ ปลาร้าพันห่อด้วย	ใบคา
ใบก็เหม็นคาวปลา	คละคลุ้ง
คือคนหมู่ไปหา	คบเพื่อน พาลนา
ได้แต่ร้ายร้ายฟุ้ง	เฟื่องให้เสียพงศ์ ฯ
ก * : ด ๔ (๓) : ว *
๏ ใบพ้อพันห่อหุ้ม	กฤษณา
หอมระรวยรสพา	เพริศด้วย
คือคนเสพเสน่หา	นักปราชญ์
ความสุขซาบฤาม้วย	ดุจไม้กลิ่นหอม ฯ
ก * : ด ๕ (๖) : ว *
๏ ผลเดื่อเมื่อสุกไซร้	มีพรรณ
ภายนอกแดงดูฉัน	ชาดบ้าย
ภายในย่อมแมลงวัน	หนอนบ่อน
ดุจดังคนใจร้าย	นอกนั้นดูงาม ฯ
ก * : ด ๖ (๗) : ว *
๏ ขนุนสุกสล้างแห่ง	สาขา
ภายนอกเห็นหนามหนา	หนั่นแท้
ภายในย่อมรสา	เอมโอช
สาธุชนนั้นแล้	เลิศด้วยดวงใจ ฯ
ก * : ด ๗ (๘) : ว *
๏ ยางขาวขนเรียบร้อย	ดูดี
ภายนอกหมดใสสี	เปรียบฝ้าย
กินสัตว์เสพปลามี	ชีวิต
เฉกเช่นชนชาติร้าย	นอกนั้นนวลงาม ฯ
ก * : ด ๘ (๗) : ว *
๏ รูปแร้งดูร่างร้าย	รุงรัง
ภายนอกเพียงพึงชัง	ชั่วช้า
เสพสัตว์ที่มรณัง	นฤโทษ
ดังจิตสาธุชนกล้า	กลั่นสร้างทางผล ฯ
ก * : ด ๙ (๑๐) : ว *
๏ คนพาลผู้บาปแท้	ทุรจิต
ไปสู่หาบัณทิต	ค่ำเช้า
ฟังธรรมอยู่เนืองนิตย์	บ่ทราบ ใจนา
คือจวักตักเข้า	ห่อนรู้รสแกง ฯ
ก * : ด ๑๐ (๙) : ว *
๏ ผู้ใดใจฉลาดล้ำ	ปัญญา
ได้สดับปราชญ์เจรจา	อาจรู้
ยินคำบัดเดี๋ยวมา	ซับซาบ ใจนา
คือมลิ้นคนผู้	ทราบรู้รสแกง ฯ
ก * : ด ๑๑ (๑๒) : ว *
๏ หมูเห็นสีหราชท้า	ชวนรบ
กูสี่ตีนกูพบ	ท่านไซร้
อย่ากลัวท่านอย่าหลบ	หลีกจาก กูนา
ท่านสี่ตีนอย่าได้	วากเว้วางหนี ฯ
ก * : ด ๑๒ (๑๑) : ว *
๏ สีหราชร้องว่าโอ้	พาลหมู
ทรชาติครั้นเห็นกู	เกลียดใกล้
ฤๅมึงใคร่รบดนู	มึงนาศ เองนา
กูเกลียดมึงกูให้	พ่ายแพ้ภัยตัว ฯ
ก * : ด ๑๓ : ว *
๏ กบเกิดในสระใต้	บัวบาน
ฤาห่อนรู้รสมาลย์	หนึ่งน้อย
ภุมราอยู่ไกลสถาน	นับโยชน์ ก็ดี
บินโบกมาค้อยค้อย	เกลือกเคล้าเสาวคนธ์ ฯ
ก * : ด ๑๔ : ว *
๏ ใจชนใจชั่วช้า	โฉงเฉง
ใจจักสอนใจเอง	ไป่ได้
ใจปราชญ์ดัดตามเพลง	พลันง่าย
ดุจช่างปืนดัดไม้	แต่งให้ปืนตรง ฯ
ก * : ด ๑๕ : ว *
๏ ไม้ค้อมมีลูกน้อม	นวยงาม
คือสัปปุรุษสอนตาม	ง่ายแท้
ไม้ผุดั่งคนทราม	สอนยาก
ดัดก็หักแหลกแล้	ห่อนรื้อโดยตาม ฯ
ก * : ด ๑๖ : ว *
๏ เป็นคนควรรอบรู้	สมาคม
สองประการนิยม	กล่าวไว้
หนึ่งพาลหนึ่งอุดม	นักปราชญ์
สองสิ่งนี้จงให้	เลือกรู้สมาคม ฯ
ก * : ด ๑๗ : ว *
๏ คนใดไปเสพด้วย	คนพาล
จักทุกข์ทนเนานาน	เนิ่นแท้
ใครเสพท่วยทรงญาณ	เปรมปราชญ์
เสวยสุขล้ำเลิศแท้	เพราะได้สดับดี ฯ
ก * : ด ๑๘ : ว *
๏ ได้เห็นนักปราชญ์ไซร้	เป็นสุข
อยู่ร่วมเรือนหายทุกข์	ค่ำเช้า
ผู้พาลสั่งสอนปลุก	ใจดั่ง พาลนา
ยลเยี่ยงนกแขกเต้า	ตกต้องมือโจร ฯ
ก * : ด ๑๙ : ว *
๏ จงนับสัปบุรุษรู้	บุญกรรม์
จะละหลีกพาลอัน	ชั่วร้าย
จงสร้างสืบบุญธรรม์	ทุกเมื่อ
จงนึกนิตย์ชีพคล้าย	ดุจด้วยฟองชล ฯ
ก * : ด ๒๐ : ว *
๏ คบกากาโหดให้	เสียพงศ์
พาตระกูลเหมหงส์	แหลกด้วย
คบคนชั่วจักปลง	ความชอบ เสียนา
ตราบลูกหลานเหลนม้วย	ไม่ม้วยนินทา ฯ
ก * : ด ๒๑ : ว *
๏ มดแดงแมลงป่องไว้	พิษหาง
งูจะเข็บพิษวาง	แห่งเขี้ยว
ทรชนทั่วสรรพางค์	พิษอยู่
เพราะประพฤติมันเกี้ยว	เกี่ยงร้ายแกมดี ฯ
ก * : ด ๒๒ : ว *
๏ นาคีมีพิษเพี้ยง	สุริโย
เลื้อยบ่ทำเดโช	แช่มช้า
พิษน้อยหยิ่งโยโส	แมลงป่อง
ชูแต่หางเองอ้า	อวดอ้างฤทธี ฯ
ก * : ด ๒๓ : ว *
๏ ความรู้ผู้ปราชญ์นั้น	นักเรียน
ฝนทั่งเท่าเข็มเพียร	ผ่ายหน้า
คนเกียจเกลียดหน่ายเวียน	วนจิต
กลอุทกในตระกร้า	เปี่ยมล้นฤามี ฯ
ก * : ด ๒๔ : ว *
๏ กละออมเพ็ญเพียบน้ำ	ฤาติง
โอ่งอ่างพร่องชลชิง	เฟื่องหม้อ
ผู้ปราชญ์ห่อนสุงสิง	เยียใหญ่
คนโฉดรู้น้อยก้อ	พลอดนั้นประมาณ ฯ
ก * : ด ๒๕ : ว *
๏ งาสารฤๅห่อนเหี้ยน	หดคืน
คำกล่าวสาธุชนยืน	อย่างนั้น
ทุรชนกล่าวคำฝืน	คำเล่า
หัวเต่ายาวแล้วสั้น	เล่ห์ลิ้นทรชน ฯ
ก * : ด ๒๖ : ว *
๏ ทรชนอย่าเคียดแค้น	อย่าสนิท
อย่าห่างศัตรูชิด	อย่าใกล้
คือไฟถ่านแรงฤทธิ์	ถือถลาก มือนา
แม้นดับแล้วบ่ไหม้	หม่นต้องมือดำ ฯ
ก * : ด ๒๗ : ว *
๏ มิตรพาลอย่าคบให้	สนิทนัก
พาลใช่มิตรอย่ามัก	กล่าวใกล้
ครั้นคราวเคียดคุมชัก	เอาโทษ ใส่นา
รู้เหตุสิ่งใดไซร้	ส่อสิ้นกลางสนาม ฯ
ก * : ด ๒๘ : ว *
๏ หมาใดตัวร้ายขบ	บาทา
อย่าขบตอบต่อหมา	อย่าขึ้ง
ทรชนชาติช่วงทา-	รุณโทษ
อย่าโกรธอย่าหน้าบึ้ง	ตอบถ้อยถือความ ฯ
ก * : ด ๒๙ : ว *
๏ ลูกสะเดาน้ำผึ้งซาบ	โทรมปน
แล้วปลุกปองรสคนธ์	แอบอ้อย
ตราบเท่าออกดอกผล	พวงดก
ขมแห่งสะเดาน้อย	หนึ่งรู้โรยรา ฯ
ก * : ด ๓๐ : ว *
๏ พริกเผ็ดใครให้เผ็ด	ฉันใด
หนามย่อมแหลมเองใคร	เซี่ยมได้
จันทน์กฤษณาไฉน	ใครอบ หอมฤๅ
วงศ์แห่งนักปราชญ์ได้	เพราะด้วยฉลาดเอง ฯ
ก * : ด ๓๑ : ว *
๏ จันทน์แห้งกลิ่นห่อนได้	ดรธาน
อ้อยหีบชานยังหวาน	โอชอ้อย
ช้างเข้าศึกเสี่ยมสาร	ยกย่าง งามนา
บัณทิตแม้นทุกข์ร้อย	เท่ารื้อลืมธรรม ฯ
ก * : ด ๓๒ : ว *
๏ ฝูงหงส์หลงเข้าสู่	ฝูงกา
สีหราชเคียงโคนา	คลาดเคล้า
ม้าต้นระคนลา	เลวชาติ
นักปราชญ์พาลพาเต้า	สี่นี้ไฉนงาม ฯ
ก * : ด ๓๓ : ว *
๏ แมลงวันแสวงเสพด้วย	ลามก
พาลชาติเสาะสิ่งรก	เรื่องร้าย
ภุมราเห็จเหินหก	หาบุษ- บานา
นักปราชญ์ฤๅห่อนหม้าย	หมั่นสู้แสวงธรรม ฯ
ก * : ด ๓๔ : ว *
๏ เนื้อปองน้ำหญ้าบ่	ปองทอง
ลิงบ่ปองรัตน์ปอง	ลูกไม้
หมูปองอสุจิของ-	หอมห่อน ปองนา
คนเคลิบเคลิ้มบ้าใบ้	ห่อนรู้ปองธรรม ฯ
ก * : ด ๓๕ : ว *
๏ กายเกิดพยาธิโรคร้าย	ยาหาย
แต่พยศยาไป่วาย	ตราบม้วย
ชาติเสือห่อนหายลาย	ลบผ่อง
กล้วยก็กล้วยคงกล้วย	กลับกล้ายฤๅมี ฯ
ก * : ด ๓๖ : ว *
๏ ขุนเขาสูงร้อยโยชน์	คณนา
ขุนปราบด้วยโยธา	ราบได้
จักล้างพยศสา	หัสยาก
ยศศักดิ์ให้เท่าให้	พยศนั้นฤาหาย ฯ
ก * : ด ๓๗ : ว *
๏ คบคนผู้โฉดเคลิ้ม	อับผล
หญิงเคียดอย่าระคน	ร่วมห้อง
อย่าคบหมู่ทรชน	สอนยาก
บัณทิตแม้ตกต้อง	โทษสู้สมาคม ฯ
ก * : ด ๓๘ : ว *
๏ ภูเขาอเนกล้ำ	หากมี
บมิหนักแผ่นธรณี	หน่อยไซร้
หนักนักแต่กระลี	ลวงโลก
อันจักทรงทานได้	แด่พื้นนรกานต์ ฯ
ก * : ด ๓๙ : ว *
๏ ภูเขาทั้งแท่งล้วน	ศิลา
ลมพยุพัดพา	บ่ขึ้น
สรรเสริญแลนินทา	คนกล่าว
ใจปราชญ์ฤาเฟื่องพื้น	ห่อนได้จินต์จล ฯ
ก * : ด ๔๐ : ว *
๏ ห้ามเพลิงไว้อย่าให้	มีควัน
ห้ามสุริยแสงจันทร์	ส่องไซร้
ห้ามอายุให้หัน	คืนเล่า
ห้ามดังนี้ไว้ได้	จึ่งห้ามนินทา ฯ
ก * : ด ๔๑ (๔๒,๔๓,๔๔) : ว *
๏ ภูเขาเหลือแหล่ล้วน	ศิลา
หามณีจินดา	ยากได้
ฝูงชนเกิดนานา	ในโลก
หานักปราชญ์นั้นไซร้	เลือกแล้วฤามี ฯ
ก * : ด ๔๒ (๔๑,๔๒,๔๓) : ว *
๏ ป่าหลวงหลายโยชน์พร้อม	พฤกษา
หาแก่นจันทน์กฤษณา	ยากไซร้
ฝูงคนเกิดมีมา	เหลือแหล่
หาปราชญ์ฤาจักได้	ยากแท้ควรสงวน ฯ
ก * : ด ๔๓ (๔๑,๔๒,๔๔) : ว *
๏ มัจฉามีทั่วท้อง	ชโลธร
หาเงือกงูมังกร	ยากได้
ทั่วด้าวพระนคร	คนมาก มีนา
จักเสาะสัปปุรุษไซร้	ยากแท้จักมี ฯ
ก * : ด ๔๔ (๔๑,๔๒,๔๓) : ว *
๏: ด ารามีมากร้อย	ถึงพัน
บ่เปรียบกับดวงจันทร์	หนึ่งได้
คนพาลมากอนันต์	ในโลก
จะเทียบเท่าปราชญ์ไซร้	ยากแท้ฤาถึง ฯ
ก * : ด ๔๕ (๔๖,๔๗) : ว *
๏ เหมหงส์เลี้ยงชีพด้วย	สาคร
ช้างพึ่งพนาดร	ป่าไม้
ภุมราบุษบากร	ครองร่าง ตนนา
นักปราชญ์เลี้ยงตัวได้	เพื่อด้วยปัญญา ฯ
ก * : ด ๔๖ (๔๕,๔๗) : ว *
๏ นกแร้งบินได้เพื่อ	เวหา
หมู่จระเข้เต่าปลา	พึ่งน้ำ
เข็ญใจพึ่งราชา	จอมราช
ลูกอ่อนอ้อนกลืนกล้ำ	เพื่อน้ำนมแรง ฯ
ก * : ด ๔๗ (๔๕,๔๖) : ว *
๏ ป่าพึ่งพาลพยัคฆ์ร้าย	ราวี
เสือพึ่งไพรพงพี	เถื่อนถ้ำ
ความชั่วพึ่งความดี	เท็จพึ่ง จริงนา
เรือพึ่งแรงน้ำน้ำ	หากรู้คุณเรือ ฯ
ก * : ด ๔๘ : ว *
๏ ตีนงูงูไซร้หาก	เห็นกัน
นมไก่ไก่สำคัญ	ไก่รู้
หมู่โจรต่อโจรหัน	เห็นเล่ห์ กันนา
เชิงปราชญ์ฉลาดกล่าวผู้	ปราชญ์รู้เชิงกัน ฯ
ก * : ด ๔๙ (๕๐,๕๑,๕๒,๕๓) : ว *
๏ มีอายุร้อยหนึ่ง	นานนัก
ศีลชื่อปัญจางค์จัก	ไป่รู้
ขวบเดียวเด็กรู้รัก-	ษานิจ ศีลนา
พระตรัสสรรเสริญผู้	เด็กนั้นเกิดศรี ฯ
ก * : ด ๕๐ (๔๙,๕๑,๕๒,๕๓) : ว *
๏ คนใดยืนอยู่ร้อย	พรรษา
ใจบ่มีปรีชา	โหดไร้
วันเดียวเด็กเกิดมา	ใจปราชญ์
สรรเพชญ์บัณฑูรไว้	เด็กนั้นควรยอ ฯ
ก * : ด ๕๑ (๔๙,๕๐,๕๒,๕๓) : ว *
๏ คนใดยืนเหยียบร้อย	ขวบปี
ความอุตส่าหฤามี	เท่าก้อย
เด็กเกิดขวบหนึ่งดี	เพียรพาก
พระตรัสว่าเด็กน้อย	นี่เนื้อเวไนย ฯ
ก * : ด ๕๒ (๔๙,๕๐,๕๑,๕๓) : ว *
๏ อายุถึงร้อยขวบ	เจียรกาล
ธัมโมชอันโอฬาร	บ่รู้
เด็กน้อยเกิดประมาณ	วันหนึ่ง
เห็นถ่องธรรมยิ่งผู้	แก่ร้อยพรรษา ฯ
ก * : ด ๕๓ (๔๙,๕๐,๕๑,๕๒) : ว *
๏ มีอายุอยู่ร้อย	ปีปลาย
ความเกิดแลความตาย	ไป่รู้
วันเดียวเด็กหญิงชาย	เห็นเกิด ตายนา
ลูกอ่อนนั้นยิ่งผู้	แก่ร้อยปีปลาย ฯ
ก * : ด ๕๔ : ว *
๏ ธิรางค์รู้ธรรมแม้	มากหลาย
บ่กล่าวให้หญิงชาย	ทั่วรู้
ดุจหญิงสกลกาย	งามเลิศ
อยู่ร่วมเรือนผัวผู้	โหดแท้ขันที ฯ
ก * : ด ๕๕ : ว *
๏ เว้นวิจารณ์ว่างเว้น	สดับฟัง
เว้นที่ถามอันยัง	ไป่รู้
เว้นเล่าลิขิตสัง-	เกตว่าง เว้นนา
เว้นดั่งกล่าวว่าผู้	ปราชญ์ได้ฤามี ฯ
ก * : ด ๕๖ : ว *
๏ รู้ธรรมเทียมเท่าผู้	ทรงไตร
เจนจัดอรรถภายใน	ลึกล้น
กล่าวแก้สิ่งสงสัย	เลอะเลื่อน
รสพระธรรมอั้นอ้น	ว่ารู้ใครชม ฯ
ก * : ด ๕๗ : ว *
๏ รู้น้อยว่ามากรู้	เริงใจ
กลกบเกิดอยู่ใน	สระจ้อย
ไป่เห็นชเลไกล	กลางสมุทร
ชมว่าน้ำบ่อน้อย	มากล้ำลึกเหลือ ฯ
ก * : ด ๕๘ : ว *
๏ รูปชั่วมักแต่งแกล้ง	เกลาทรง
ใจขลาดมักอาจอง	อวดสู้
น้ำพร่องกะละออมคง	กระฉอก ฉานนา
เฉาโฉดโอษฐ์อวดรู้	ว่ารู้ใครเทียม ฯ
ก * : ด ๕๙ : ว *
๏ จระเข้คับน่านน้ำ	ไฉนหา ภักษ์เฮย
รถใหญ่กว่ารัถยา	ยากแท้
เสือใหญ่กว่าวนา	ไฉนอยู่ ได้แฮ
เรือเขื่องคับชเลแล้	แล่นโล้ไปไฉน ฯ
ก * : ด ๖๐ (๔๓๕) : ว *
๏ มณฑกทำเทียบท้าว	ราชสีห์
แมวว่ากูพยัคฆี	แกว่นกล้า
นกจอกว่าฤทธี	กูยิ่ง ครุฑนา
คนประดากขุกมีข้า	ยิ่งนั้นแสนทวี ฯ
ก * : ด ๖๑ : ว *
๏ หิ่งห้อยส่องก้นสู้	พระจันทร์
ปัดเทียบเทียมรัตนอัน	เอี่ยมข้า
ทองเหลืองหลู่สุวรรณ	ธรรมชาติ
พาลว่าตนเองอ้า	อาจล้ำเลยกวี ฯ
ก * : ด ๖๒ : ว *
๏ เสือผอมกวางวิ่งเข้า	โจมขวิด
ไป่ว่าเสือมีฤทธิ์	เลิศล้ำ
เล็บเสือดั่งคมกฤช	เสือซ่อน ไว้นา
ครั้นปะปามล้มคว่ำ	จึ่งรู้จักเสือ ฯ
ก * : ด ๖๓ : ว *
๏ ทองเหลืองเปลื้องร้ายห่อน	เห็นมี
ขัดเท่าขัดราคี	เล่าไซร้
นพคุณหมดใสสี	เสร็จโทษ
ถึงบ่แต่งตั้งไว้	แจ่มแจ้งไพบูลย์ ฯ
ก * : ด ๖๔ : ว *
๏ พระสมุทรไหวหวาดห้วย	คลองสรวล
เมรุพลวกปลวกสำรวล	ร่าเร้า
สีหราชร่ำคร่ำครวญ	สุนัขเยาะ หยันนา
สุริยส่องยามเย็นเข้า	หิ่งห้อยยินดี ฯ
ก * : ด ๖๕ : ว *
๏ แมวล่าหนูแซ่ซี้	จรจรัล
หมาล่าวิฬาร์ผัน	สู่หล้าง
ครูล่าศิษย์และธรรม์	คบเพื่อน พาลนา
เสือล่าป่าแรมร้าง	หมดไม้ไพรสณฑ์ ฯ
ก * : ด ๖๖ : ว *
๏ จามรีขนข้องอยู่	หยุดปลด
ชีพบ่รักรักยศ	ยิ่งไซร้
สัตว์โลกซึ่งสมมติ	มีชาติ
ดูเยี่ยงสัตว์นั้นได้	ยศซ้องสรรเสริญ ฯ
ก * : ด ๖๗ : ว *
๏ นพคุณใส่เบ้าสูบ	แสนที
ค้อนเหล็กรุมรันตี	ห่อนม้วย
บ่เจ็บเท่าธุลี	สักหยาด
เจ็บแต่ท่านชั่งด้วย	กล่ำน้อยหัวดำ ฯ
ก * : ด ๖๘ : ว *
๏ เสียสินสงวนศักดิ์ไว้	วงศ์หงส์
เสียศักดิ์สู้ประสงค์	สิ่งรู้
เสียรู้เร่งดำรง	ความสัตย์ ไว้นา
เสียสัตย์อย่าเสียสู้	ชีพม้วยมรณา ฯ
ก * : ด ๖๙ : ว *
๏ ตัดจันทน์ฟันม่วงไม้	จัมบก
แปลงปลูกหนามรามรก	รอบเรื้อ
ฆ่าหงส์มยุรนก	กระเหว่า เสียนา
เลี้ยงหมู่กากินเนื้อ	ว่ารู้ลีลา ฯ
ก * : ด ๗๐ : ว *
๏ เอาสารเทียมอูฐโอ้	เป็นมูล
เก็บปัดเทียมแก้วปูน	ค่าไว้
เมืองใดพิกัดพูน	มีดั่ง นี้นา
นับแต่ไกลอย่าได้	ไต่เต้าเมืองเข็ญ ฯ
ก * : ด ๗๑ : ว *
๏ น้ำเคี้ยวยูงว่าเงี้ยว	ยูงตาม
ทรายเหลือหางยูงงาม	ว่าหญ้า
ตาทรายยิ่งนิลวาม	พรายเพริศ
ลิงว่าหว้าหวังหว้า	หว่าดิ้นโดยตาม ฯ
ก * : ด ๗๒ : ว *
๏ สังขารหวัวผู้ว่า	ตนทระนง
ทรัพย์ย่อมหวัวคนจง	ว่าเจ้า
หญิงหวัวแก่ชายหลง	ชมลูก
มัจจุราชหวัวผู้เถ้า	บ่รู้วันตาย ฯ
ก * : ด ๗๓ : ว *
๏ มือด้วนคิดจะมล้าง	เขาหมาย
ปากด้วนถ่มน้ำลาย	เลียบฟ้า
หิ่งห้อยแข่งแสงฉาย	สุริเยศ
คนทุพพลอวดกล้า	แข่งผู้มีบุญ ฯ
ก * : ด ๗๔ (๓๙๕,๓๙๖,๓๙๗) : ว *
๏ แว่นตามาใส่ผู้	อันธการ
คนหูหนวกฟังสำนาน	ขับร้อง
คนใบ้ใฝ่แสดงสาร	โคลงกาพย์
เฉกเครื่องประดับซ้อง	ใส่ให้วานร ฯ
ก * : ด ๗๕ : ว *
๏ วัดช้างเบื้องบาทรู้	จักสาร
วัดอุทกชักกมุทมาลย์	แม่นรู้
ดูครูสดับโวหาร	สอนศิษย์
ดูตระกูลเผ่าผู้	เพื่อด้วยเจรจา ฯ
ก * : ด ๗๖ : ว *
๏ พระสมุทรสุดลึกล้น	คณนา
สายดิ่งทิ้งทอดวา	หยั่งได้
เขาสูงอาจวัดวา	กำหนด
จิตมนุษย์นี้ไซร้	ยากแท้หยั่งถึง ฯ
ก * : ด ๗๗ : ว *
๏ ไม้ล้มควรค่ามได้	โดยหมาย
คนล้มจักข้ามกราย	ห่อนได้
ทำชอบชอบห่อนหาย	ชอบกลับ สนองนา
ทำผิดผิดจักให้	โทษแท้ถึงตน ฯ
ก * : ด ๗๘ : ว *
๏ ไม้ล้มจะค่ามให้	ดูการ
คนท่าวล้มข้ามพาน	ห่อนได้
เสือผอมอย่าอวดหาญ	เข้าผลัก เสือแฮ
พาลประทุษฐ์ตกไร้	อย่าได้ทำคุณ ฯ
ก * : ด ๗๙ : ว *
๏ ทรชนยากไร้อย่า	ทำคุณ
อย่าหยิบทรัพย์อุดหนุน	หย่อนให้
ก่อเกื้อเกือบเกินทุน	มันมั่ง มีนา
ครั้นค่อยคลายวายไร้	กลับสู้ดูแคลน ฯ
ก * : ด ๘๐ : ว *
๏ แม้นทำคุณท่านได้	ถึงพัน
ครั้นโทษมีแต่อัน	หนึ่งไซร้
ติฉินหมิ่นคำหยัน	เยาะกล่าว
กลบลบคุณหลังได้	ถึงด้วยพันทวี ฯ
ก * : ด ๘๑ : ว *
๏ ทำคุณท่านห่อนรู้	คุณสนอง
ท่านบ่แทนคุณปอง	โทษให้
กลกาแต่งยูงทอง	ลายเลิศ
ยูงเอาหมึกหม้อไล้	ลูบสิ้นสรรพางค์ ฯ
ก * : ด ๘๒ : ว *
๏ เทพาพันเทพเรื้อง	ฤทธิรงค์
บ่เท่าพระอินทร์องค์	หนึ่งได้
คุณพันหนึ่งดำรง	ความชอบ ไว้นา
มีโทษอันหนึ่งไซร้	กลบกล้ำพันคุณ ฯ
ก * : ด ๘๓ : ว *
๏ ใครซื่อซื่อต่อตั้ง	ตามกัน
ใครคดคดผ่อนผัน	ตอบเต้า
ทองแดงว่าสุวรรณ	ยังถ่อง เหมือนฤา
ดุจลูกสูส่องเถ้า	ว่าโอ้เป็นลิง ฯ
ก * : ด ๘๔ : ว *
๏ ใครทำโทษโทษนั้น	แทนทด
ใครคิดจิตคดคด	ต่อบ้าง
ใครจริงจึ่งจริงจรด	รักต่อกันนา
ใครใคร่ร้างเร่งร้าง	รักร้างแรมไกล ฯ
ก * : ด ๘๕ : ว *
๏ นายรักไพร่ไพร่พร้อม	รักนาย
มีศึกสู้จนตาย	ต่อแย้ง
นายเบียนไพร่กระจาย	จากหมู่
นายบ่รักไพร่แกล้ง	ล่อล้างผลาญนาย ฯ
ก * : ด ๘๖ : ว *
๏ ข้าท้าวเอาจิตท้าว	แม่นหมาย
บ่าวท่านเอาใจนาย	แม่นหมั้น
ศิษย์ท่านผ่อนผันผาย	โดยจิต ครูนา
อยู่ที่เรือนตัวนั้น	แต่น้ำใจเอง ฯ
ก * : ด ๘๗ : ว *
๏ รักกันอยู่ขอบฟ้า	เขาเขียว
เสมออยู่หอแห่งเดียว	ร่วมห้อง
ชังกันบ่แลเหลียว	ตาต่อ กันนา
เหมือนขอบฟ้ามาป้อง	ป่าไม้มาบัง ฯ
ก * : ด ๘๘ : ว *
๏ ให้ท่านท่านจักให้	ตอบสนอง
นบท่านท่านจักปอง	นอบไหว้
รักท่านท่านควรครอง	ความรัก เรานา
สามสิ่งนี้เว้นไว้	แต่ผู้ทรชน ฯ
ก * : ด ๘๙ : ว *
๏ แม้นมีความรู้ดั่ง	สัพพัญญู
ผิบ่มีคนชู	ห่อนขึ้น
หัวแหวนค่าเมืองตรู	ตาโลก
ทองบ่รองรับพื้น	ห่อนแก้วมีศรี ฯ
ก * : ด ๙๐ : ว *
๏ ราชรถปรากฏด้วย	ธงชัย
ควันประจักษ์แก่ไฟ	เที่ยงแท้
ราชาอิสระใน	สมบัติ
ชายย่อมเฉลิมเลิศแล้	ปิ่นแก้วเกศหญิง ฯ
ก * : ด ๙๑ : ว *
๏ รำฟ้อนสุนทรด้วย	รูปา
ร้องขับศัพท์เสน่หา	ยิ่งแท้
มวยปล้ำล่ำสันสา-	มารถจึ่ง: ดีแฮ
รักกับชังนั้นแล้	เพื่อลิ้นเจรจา ฯ
ก * : ด ๙๒ : ว *
๏ กระเหว่าเสียงเพราะแท้	แก่ตัว
หญิงเลิศเพราะรักผัว	แม่นหมั้น
นักปราชญ์มาตรรูปมัว	หมองเงื่อน งามนา
เพราะเพื่อรสธรรมนั้น	ส่องให้เห็นงาม ฯ
ก * : ด ๙๓ : ว *
๏ นารายณ์วายเว้นจาก	อาภรณ์
อากาศขาดสุริยจร	แจ่มหล้า
เมืองใดบ่มีวร	นักปราชญ์
แม้ว่างามล้นฟ้า	ห่อนได้งามเลย ฯ
ก * : ด ๙๔ : ว *
๏ เขาใดไร้ถ้ำราช-	สีห์หมาง
สระโหดหงส์ละวาง	วากเว้
พฤกษ์ใดบกใบบาง	บกหน่าย
สาวซัดชู้โอ้เอ้	เพราะชู้ชายทราม ฯ
ก * : ด ๙๕ : ว *
๏ ป่าใดไกลพยัคฆ์ร้าย	ราวี
ไม้หมดม้วยบ่มี	ร่มเชื้อ
หญิงยศงดงามดี	ผัวหน่าย
เป็นที่หมิ่นชายยื้อ	หยอกเย้าเสียตน ฯ
ก * : ด ๙๖ : ว *
๏ พลูหมากจากโอษฐ์โอ้	เสียศรี
หญิงจากจอมสามี	ครอบเกล้า
เรือนปราศจากบุตรี	ดรุณเด็ก
เมืองจากจอมภพเจ้า	สี่นี้ฤๅงาม ฯ
ก * : ด ๙๗ : ว *
๏ เจ็ดวันเว้นดีดซ้อม	ดนตรี
อักขระห้าวันหนี	เนิ่นช้า
สามวันจากนารี	เป็นอื่น
วันหนึ่งเว้นล้างหน้า	อับเศร้าศรีหมอง ฯ
ก * : ด ๙๘ : ว *
๏: ด อยใดมีถ้ำราช-	สีห์ประสงค์
เหมืองมาบมีบัวหงส์	หากใกล้
ต้นไม้พุ่มพัวพง	นกมาก มีนา
สาวหนุ่มตามชู้ไซร้	เพราะชู้ชอบตา ฯ
ก * : ด ๙๙ : ว *
๏ เปือกตมชมชื่นเชื้อ	กาสร
หงส์กับบุษบากร	ชื่นช้อย
ภิกษุเสพสังวร	ศีลสุข ไซร้นา
บุรุษรสรักร้อย	เท่าน้อมในหญิง ฯ
ก * : ด ๑๐๐ : ว *
๏ ใครจักผูกโลกแม้	รัดรึง
เหล็กเท่าลำตาลตรึง	ไป่หมั้น
มนตร์ยาผูกนานหึง	หายเสื่อม
ผูกเพื่อไมตรีนั้น	แน่นเท้าวันตาย ฯ

โคลงโลกนิติ ฉบับศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ราชวรมหาวิหาร บทที่ ๑๐๑ – บทที่ ๒๐๐
ก * : ด ๑๐๑ : ว *
๏ จำสารสับปลอกเกี้ยว	ตีนสาร
จำนาคมนตร์โอฬาร	ผูกแท้
จำคนเพื่อใจหวาน	ต่างปลอก
จำโลกนี้นั่นแล้	แต่ด้วยไมตรี ฯ
ก * : ด ๑๐๒ : ว *
๏ เรียนพระธรรมแท้ผูก	ศาสนา
ปลอกผูกคชตรึงตรา	ตรากหมั้น
มนตร์ดลแลหยูกยา	สมรรถผูก งูแฮ
ผูกโลกทั้งหลายนั้น	แน่นด้วยไมตรี ฯ
ก * : ด ๑๐๓ : ว *
๏ ผจญคนมักโกรธด้วย	ไมตรี
ผจญหมู่ทรชนดี	ต่อตั้ง
ผจญคนจิตโลภมี	ทรัพย์เผื่อ แผ่นา
ผจญอสัตย์ให้ยั้ง	หยุดด้วยสัตยา ฯ
ก * : ด ๑๐๔ : ว *
๏ รบชนะศึกได้	ในณรงค์
รบแม่เรือนตัวยง	ขยาดแพ้
รบใจชักให้คง	ความสัตย์
ถือว่าผู้นั้นแล้	เลิศล้ำชายชาญ ฯ
ก * : ด ๑๐๕ : ว *
๏ คนใดคนหนึ่งผู้	ใจฉกรรจ์
เคียดฆ่าคนอนันต์	หนักแท้
ไป่ปานบุรุษอัน	ผจญจิต เองนา
เธียรท่านเยินยอแล้	ว่าผู้มีชัย ฯ
ก * : ด ๑๐๖ : ว *
๏ แพ้ศึกหลบหลีกได้	รอดตน
แพ้คดีทุกข์ทน	ทรัพย์ผ้าย
แพ้เบี้ยค่นจนจน	ตัวยาก ก็ดี
แพ้แม่เรือนทำร้าย	ยากเท้าบรรลัย ฯ
ก * : ด ๑๐๗ : ว *
๏ สงครามแสวงท่วยแกล้ว	อาสา
กลคดีพึงหา	ท่านรู้
ยามกินรสโอชา	ชวนเพื่อน กินนา
หาปราชญ์ล้ำเลิศผู้	เมื่อแก้ปริศนา ฯ
ก * : ด ๑๐๘ : ว *
๏ แสวงรู้พึงคบด้วย	บัณฑิต
แสวงทรัพย์คบพาณิช	ง่ายไซร้
แสวงหายศศักดิ์ชิด	ชอบราช
ผิใคร่ได้ลูกไซร้	เสพส้องเมียสาว ฯ
ก * : ด ๑๐๙ : ว *
๏ หายากเชิงรอบรู้	การกิจ
หายากเชิงชาญชิด	ชอบใช้
หายากเช่นเชิงมิตร	คุงชีพ
หายากเชิงช่างให้	ชอบน้ำใจจริง ฯ
ก * : ด ๑๑๐ : ว *
๏ ร้อยคนหาแกว่นแกล้ว	กลางณรงค์
พันหนึ่งหาปัญญายง	ยิ่งรู้
แสนคนเสาะคนตรง	ยังยาก
ไป่เท่าคนหนึ่งผู้	อาจอ้างอวยทาน ฯ
ก * : ด ๑๑๑ : ว *
๏ ร้อยคนหาแกว่นแกล้ว	กลางณรงค์
พันหนึ่งหาปัญญายง	ยิ่งรู้
แสนคนเสาะคนตรง	ยิ่งยาก
ไป่เท่าคนหนึ่งผู้	อาจอ้างอวยทาน ฯ
ก * : ด ๑๑๒ : ว *
๏ ช้างม้าเมียมิ่งแก้ว	เงินทอง
ตัวมิตายจักปอง	ย่อมได้
ชีวิตสิ่งเดียวของ	หายาก
ใช่ประทีปเทียนไต้	ดับแล้วจุดคืน ฯ
ก * : ด ๑๑๓ : ว *
๏ เมื่อน้อยเรียนเร่งรู้	วิชา
ครั้นใหญ่หาสินมา	สู้เหย้า
เมื่อกลางแก่ศรัทธา	ทำแต่ บุญนา
ครั้งแก่แรงวอกเว้า	ห่อนได้เป็นการ ฯ
ก * : ด ๑๑๔ : ว *
๏ ความรู้ดูยิ่งล้ำ	สินทรัพย์
คิดค่าควรเมืองนับ	ยิ่งไซร้
เพราะเหตุจักอยู่กับ	กายอาต มานา
โจรจักเบียนบ่ได้	เร่งรู้เรียนเอา ฯ
ก * : ด ๑๑๕ : ว *
๏ ความรู้เรียนเมื่อน้อย	หนังสือ
ค่อยสมรรถจึงหัดปรือ	โล่ดั้ง
รู้แล้วเลิศอย่าถือ	ตนถ่อม เถิดพ่อ
บุญจักให้ใครรั้ง	เริ่มรู้เป็นเอง ฯ
ก * : ด ๑๑๖ : ว *
๏ ความรู้ดูยิ่งล้ำ	สินทรัพย์
คิดค่าควรเมืองนับ	ยิ่งไซร้
เพราะเหตุจักอยู่กับ	กายอาต- มานา
โจรจักเบียนบ่ได้	เร่งรู้เรียนเอา ฯ
ก * : ด ๑๑๗ : ว *
๏ จักเรียนความรู้พิ-	นิจครู
จักกล่าวภรรยาดู	พวกพ้อง
จักขึ้นสู่บนภู-	เขาค่อย เดินนา
จักเสพกามาพร้อง	โกรธไซร้รำพึง ฯ
ก * : ด ๑๑๘ : ว *
๏ ความเพียรเป็นอริแล้ว	เป็นมิตร
คร้านเกียจเป็นเพื่อนสนิท	ร่วมไร้
วิชาเฉกยาติด	ขมขื่น
ประมาทเหมือนดับไต้	ชั่วร้ายฤๅเห็น ฯ
ก * : ด ๑๑๙ : ว *
๏ ผิรู้รู้จุ่งให้	เทียมคน
จักเงื่องเงื่องเป็นกล	เงื่องแหง้
จักสุกอย่าสุกปน	ดิบครึ่ง หนึ่งนา
ทางไล่ไว้หนีแก้	รอดแคล้วภัยพาล ฯ
ก * : ด ๑๒๐ : ว *
๏ ความรู้รู้ยิ่งได้	สินศักดิ์
เป็นที่ชนพำนัก	นอบนิ้ว
อย่าเกียจเกลียดหน่ายรัก	เรียนต่อ
รู้ชอบใช่หอบหิ้ว	เหนื่อยแพ้แรงโรย ฯ
ก * : ด ๑๒๑ : ว *
๏ วิชาเป็นเพื่อนเลี้ยง	ชีวิต
ยามอยู่เรือนเมียสนิท	เพื่อนร้อน
ร่างกายสหายติด	ตามทุกข์ ยากนา
ธรรมหากเป็นมิตรข้อน	เมื่อม้วยอาสัญ ฯ
ก * : ด ๑๒๒ : ว *
๏ เป็นชายความรู้ยิ่ง	เป็นทรัพย์
ทุกประเทศมีผู้นับ	อ่านอ้าง
สตรีรูปงามสรรพ	เป็นทรัพย์ ตนนา
แม้ตกยากไร้ร้าง	ห่อนไร้สามี ฯ
ก * : ด ๑๒๓ : ว *
๏ เห็นใดจำให้แน่	นึกหมาย
ฟังใดอย่าฟังดาย	สดับหมั้น
ชนม์ยืนอย่าพึงวาย	ตรองตรึก ธรรมนา
สิ่งสดับทั้งนั้น	ผิดเพี้ยนเป็นครู ฯ
ก * : ด ๑๒๔ : ว *
๏ เภตราเพียบล่มล้ม	จมอรร- ณพนา
เกวียนหนักหักเพลาพลัน	ง่ายไซร้
น้ำน่านซ่านตลิ่งคัน	เพราะเปี่ยม เต็มแฮ
ผู้ประจาคมากให้	ทรัพย์ม้วยหมดตัว ฯ
ก * : ด ๑๒๕ : ว *
๏ พลอดนักมักพลาดพลั้ง	พลันผิด
หาญนักมักชีวิต	มอดม้วย
ตรองนักมักเสียจริต	จักคลั่ง
รักนักมักหลงด้วย	เล่ห์ลิ้นลมหญิง ฯ
ก * : ด ๑๒๖ : ว *
๏ คนใดโผงพูดโอ้	อึงดัง
อวดว่ากล้าอย่าฟัง	สัปปลี้
หมาเห่าเล่าอย่าหวัง	จักขบ ใครนา
สองเหล่าเขาหมู่นี้	ชาติเชื้อเดียวกัน ฯ
ก * : ด ๑๒๗ : ว *
๏ เสือใดแรงร้ายระ	พะพง
อาจอุกบุกดงยง	ขบคั้น
กินสัตว์สุระทะนง	ศักดิ์สาธุ์
จักฉิบหายตายหมั้น	เพราะร้ายแรงทะนง ฯ
ก * : ด ๑๒๘ : ว *
๏ ลับหลังบังเบียดล้าง	ลบคุณ
ต่อพักตร์ยกยอบุญ	ลึกซึ้ง
คบมิตรจิตปานปุน	เป็นดุจ นี้นา
กลดั่งเสพน้ำผึ้ง	คลุกเคล้ายาตาย ฯ
ก * : ด ๑๒๙ : ว *
๏ ผู้อื่นแม้ประโยชน์ไซร้	เสมอมิตร
มิตรประทุษฐ์ทำจิต	เจ็บช้ำ
กายกับพยาธิชิด	ใครชอบ เลยนา
รุกขชาติในป่าล้ำ	เลิศให้เป็นยา ฯ
ก * : ด ๑๓๐ : ว *
๏ สนิมเหล็กเกิดแต่เนื้อ	ในตน
กินกัดเนื้อเหล็กจน	กร่อนขร้ำ
บาปเกิดแก่ตนคน	เป็นบาป
บาปย่อมทำโทษซ้ำ	ใส่ผู้บาปเอง ฯ
ก * : ด ๑๓๑ : ว *
๏ ฟักแฟงแตงเต้าถั่ว	งายล
หว่านสิ่งใดให้ผล	สิ่งนั้น
ทำทานหว่านกุศล	ผลเพิ่ม พูนนา
ทำบาปบาปซั้นซั้น	ไล่เลี้ยวตามตน ฯ
ก * : ด ๑๓๒ : ว *
๏ ยายำประกอบด้วย	มนตร์ดล
เคราะห์โศกโรคบนปน	ปะไซร้
แม้นบุญช่วยอวยผล	ผลเพิ่ม พูนนา
แม้บาปบุรพกรรมให้	บาปซ้ำเสียศูนย์ ฯ
ก * : ด ๑๓๓ : ว *
๏ มีสินฤๅเท่าผู้	มีคุณ
ข้าศึกฤๅปานปุน	พยาธิไซร้
รักใดจักเพิ่มพุน	รักอาต- มานา
แรงอื่นฤๅจักได้	เท่าด้วยแรงกรรม ฯ
ก * : ด ๑๓๔ : ว *
๏ อย่าโทษไทท้าวท่วย	เทวา
อย่าโทษสถานภูผา	ย่านกว้าง
อย่าโทษหมู่วงศา	มิตรญาติ
โทษแต่กรรมเองสร้าง	ส่งให้เป็นเอง ฯ
ก * : ด ๑๓๕ : ว *
๏ หมอแพทย์ทายว่าไข้	ลมคุม
โหรว่าเคราะห์แรงรุม	โทษให้
แม่มดว่าผีกุม	ทำโทษ
ปราชญ์ว่ากรรมเองไซร้	ก่อสร้างมาเอง ฯ
ก * : ด ๑๓๖ : ว *
๏ แม้มีตัวใหญ่เพี้ยง	ภูผา
สูงเจ็ดลำตาลสา-	มารถแท้
พงศ์พันธุ์เผ่าจันทรา	สุริเยศ ก็ดี
ครั้นว่าไร้ทรัพย์แล้	ทั่วหล้าฤๅเห็น (นับหน้าฤๅมี) ฯ
ก * : ด ๑๓๗ : ว *
๏ คนผู้หินชาติช้า	พงศ์พันธุ์
ครั้นมั่งมีสินสรรพ์	อวดอ้าง
แม้ผู้เผ่าสุริยจันทร์	สูงศักดิ์ ก็ดี
ครั้นทรัพย์แรมโรยร้าง	หมู่ร้ายดูแคลน ฯ
ก * : ด ๑๓๘ : ว *
๏ แม้มีเนตรพ่างเพี้ยง	พันจัก- ษุแฮ
มีวิชารู้หลัก	เลิศล้น
ปัญญายิ่งยศศักดิ์	ฦาทั่ว ภพนา
รู้เท่าใดฤๅพ้น	พ่ายแพ้ความตาย ฯ
ก * : ด ๑๓๙ : ว *
๏ มีฤทธิแรงมากแม้น	ทศพล ก็ดี
หักพระเมรุทบทน	ท่าวแท้
หยิบยกสี่สากล	ชูกลอก ไว้นา
บัดย่อมจะพ่ายแพ้	แก่ท้าวมฤตยู ฯ
ก * : ด ๑๔๐ : ว *
๏ มีฤทธิ์รู้ยิ่งแม้น	สัพพัญญู ก็ดี
เหินเห็จเตร็จไตรตรู	ทั่วหล้า
ตำดินแหวกสินธู	ทุกทวีป
รู้เท่ารู้ล้นฟ้า	ห่อนพ้นความตาย ฯ
ก * : ด ๑๔๑ : ว *
๏ มีบุตรบ่วงหนึ่งเกี้ยว	พันคอ
ทรัพย์ผูกบาทาคลอ	หน่วงไว้
ภรรยาเยี่ยงบ่วงปอ	รึงรัด มือนา
สามบ่วงใครพ้นได้	จึ่งพ้นสงสาร ฯ
ก * : ด ๑๔๒ : ว *
๏ บัญญัติลูกเต้าทรัพย์	สินสกล
ผู้โฉดคิดเวียนวน	โศกเศร้า
บ่คิดว่าตัวตน	ศูนย์เปล่า ไซร้ฤๅ
เมียลูกทรัพย์หากเข้า	เกาะยื้อยามมรณ์ ฯ
ก * : ด ๑๔๓ : ว *
๏ ผู้ใดมีมั่งขั้ง	เงินทอง
ลูกที่ดีให้ครอง	สืบไว้
ลูกร้ายอย่าพึงปอง	มอบทรัพย์ ให้นา
พึงวิจารณ์ประมวญให้	รอบรู้เป็นคุณ ฯ
ก * : ด ๑๔๔ : ว *
๏ มีลูกจากโทษแท้	สาธารณ์
เข้าบ่อนคบคนพาล	ลักลี้
ส้องเสพสุราบาน	การบาป
จากโทษแท้เท่านี้	ลาภล้ำบิดา ฯ
ก * : ด ๑๔๕ : ว *
๏ ลูกหนึ่งยอดยิ่งล้ำ	ประยูร
ลูกหนึ่งเทียมตระกูล	พ่อแท้
ลูกหนึ่งถ่อยสถูล	กว่าชาติ
สามสิ่งนี้มีแล้	เที่ยงแท้ทุกคน ฯ
ก * : ด ๑๔๖ : ว *
๏ มีลูกลูกเล่าไซร้	หลายประการ
ลูกหนึ่งพึงล้างผลาญ	ทรัพย์ม้วย
ลูกหนึ่งย่อมคบพาล	พาผิด มานา
ลูกที่ดีนั้นด้วย	ว่ารู้ฟังคำ ฯ
ก * : ด ๑๔๗ : ว *
๏ มีลูกดื้อลูกขี้-	กาแก
มีทาสเทียรตำแย	แส่ไส้
มีเรือรั่วขี่แพ	ดีกว่า
มีแม่เรือนเปื้อนให้	เดือดร้อนเพรางาย ฯ
ก * : ด ๑๔๘ : ว *
๏ พระจันทร์โอภาสด้วย	ราตรี
แสงสว่างแผ้วพันสี	ส่องหล้า
กษัตริย์อ่าอินทรีย์	เรืองรุ่ง งามนา
บุตรที่ดีรุ่งหน้า	พวกพ้องพงศ์พันธุ์ ฯ
ก * : ด ๑๔๙ : ว *
๏ ว่าเมียมีมากล้ำ	หลายเมีย
เมียหนึ่งยกยอเยีย	อย่างแหม้
เมียหนึ่งส่ายทรัพย์เสีย	ศูนย์จาก ตนนา
เมียหนึ่งทำโทษแท้	เที่ยงให้ฉิบหาย ฯ
ก * : ด ๑๕๐ : ว *
๏ เมียมากจุ่งระมัดหมั้น	ตัวตน
มันย่อมหามนตร์ดล	คิดร้าย
รักนักมักหลงกล	การเสน่ห์
ควรประหยัดอย่าหง้าย	จักสิ้นเสียตัว ฯ
ก * : ด ๑๕๑ : ว *
๏ หญิงประทุษฐ์ทำเล่ห์ซ้อน	เหนือชาย
คิดคดมุ่งมั่นหมาย	ค่ำเช้า
คอยไข้ป่วยปางตาย	อับลาภ
เอาพิษเพิ่มภักษ์เข้า	เหตุนั้นควรถวิล ฯ
ก * : ด ๑๕๒ : ว *
๏ หญิงชั่วผัวหย่าร้าง	สามคน
ช้างหลีกหนีสามหน	จากเจ้า
ลูกศิษย์ผิดครูตน	สามแห่ง
เขาหมู่นี้อย่าเข้า	เสพส้องสมาคม ฯ
ก * : ด ๑๕๓ : ว *
๏ หญิงชั่วชู้ร้ายนัก	ฤๅคลาด
เห็นบุรุษนักปราชญ์	เกลียดใกล้
แมลงวันย่อมเอาชาติ	อสุภ เน่านา
บ่เสาะกลิ่นดอกไม้	ดุจผึ้งภุมรา ฯ
ก * : ด ๑๕๔ : ว *
๏ ปางก่อนเคยร่วมน้ำ	ใจจิต
เคยยื่นทรัพย์ไปล่ปลิด	ปลดให้
เคยเป็นมิ่งเมียสนิท	หลายชาติ มานา
ในชาตินี้จึ่งได้	เสพส้องครองกัน ฯ
ก * : ด ๑๕๕ : ว *
๏ อากาศหฤโหดร้าย	คือกา
สัตว์สี่ตีนคือลา	โหดแท้
นักพรตมักโกรธา	หฤโหด
ร้ายกว่าร้ายนั้นแล้	แต่ผู้นินทา ฯ
ก * : ด ๑๕๖ : ว *
๏ ถ่อลอยกลางแม่น้ำ	ฤๅจะเอา
แม้มิบุบบางเบา	มอดย้ำ
สตรีรูปลำเพา	ผัวหย่า เล่าแฮ
ยักหล่มถ่มร้ายซ้ำ	ไม่ร้ายแรงหึง ฯ
ก * : ด ๑๕๗ : ว *
๏ ด ังฤๅแม่น้ำและ	หนทาง
ศาลสระโรงบึงบาง	บ่อห้วย
เปรียบประดุจใจนาง	ในโลก นี้นา
ฤๅอิ่มเวลาด้วย	แห่งห้องสงสาร ฯ
ก * : ด ๑๕๘ : ว *
๏ แมลงวันท่วยเด็กน้อย	นารี
พลูกัดชลคุณฑี	ลูกไม้
น้ำไหลแลฤๅษี	สิทธิเดช
เจ็ดสิ่งนี้อย่าได้	เกลียดอ้างเป็นเดน ฯ
ก * : ด ๑๕๙ : ว *
๏ ด ูข้าดูเมื่อใช้	การหนัก
ดูมิตรพงศารัก	เมื่อไร้
ดูเมียเมื่อไข้จัก	จวนชีพ
อาจจักรู้จิตไว้	ว่าร้ายฤาดี ฯ
ก * : ด ๑๖๐ : ว *
๏ ทาสาอย่าคิดไว้	วางใจ
ปกปิดกลภายใน	อย่าหง้าย
เลศลับสิ่งใดใด	เห็นเหตุ
มันแนะนำทำร้าย	หมดสิ้นเสียตัว ฯ
ก * : ด ๑๖๑ : ว *
๏ ความลับอย่าให้ทาส	จับที
ปกปิดมิดจงดี	อย่าแผร้
แม้ให้ทราบเหตุมี	หลายหลาก
นับว่าข้าทาสแท้	โทษร้ายเร็วถึง ฯ
ก * : ด ๑๖๒ : ว *
๏ หญิงทาสทางทาสใช้	โดยควร
อย่าและเล็มลามลวน	วากเว้
รู้รสก่อเชิงชวน	ใช้ยาก
ดังแมลงป่องจระเข้	ก่งแหง้งอนหาง ฯ
ก * : ด ๑๖๓ (๔๐๑) : ว *
๏ ช้างสารหกศอกไซร้	เสียงา
งูเห่ากลายเป็นปลา	อย่าต้อง
ข้าเก่าเกิดแต่ตา	ตนปู่ ก็ดี
เมียรักนอนร่วมห้อง	อย่าไว้วางใจ ฯ
ก * : ด ๑๖๔ : ว *
๏ หญิงชายบ้าบาปเถ้า	ทุรชน
ใครอดออมข้าคน	หมู่นี้
สิริห่อนจากตน	คลาคลาด
มาอยู่ชูตีนกี้	เมื่อรื้อวางวาย ฯ
ก * : ด ๑๖๕ : ว *
๏ พ่อชั่วคนรู้ย่อม	สาธารณ์
แม่ชั่วปากสามานย์	กล่าวกล้า
พ่อแม่โคตรสันดาน	สุทธชาติ
คำอ่อนหวานบานหน้า	ร่วมรู้อันดี ฯ
ก * : ด ๑๖๖ : ว *
๏ พ่อตายคือฉัตรกั้ง	หายหัก
แม่ดับดุจรถจักร	จากด้วย
ลูกตายบ่วายรัก	แรงร่ำ
เมียมิ่งตายวายม้วย	มืดคลุ้มแดนไตร ฯ
ก * : ด ๑๖๗ : ว *
๏ พิษร้อนในโลกนี้	มีสาม
พิษหอกดาบเพลิงลาม	ลวกไหม้
ร้อนจริงก็มียาม	หยุดหย่อน เย็นนา
ร้อนสิ่งเดียวร้อนไร้	ยิ่งร้อนฤๅวาย ฯ
ก - : ด ๑๖๘ : ว ๑๗๐
๏ หวานใดในโลกนี้	มีสาม สิ่งนา
หวานหนึ่งคือรสกาม	อีกอ้อย
หวานอื่นหมื่นแสนทราม	สารพัด หวานเอย
หวานไป่ปานรสถ้อย	กล่าวเกลี้ยงคำหวาน ฯ
ก * : ด ๑๖๙ : ว *
๏ ธรรมดายาโรคร้อน	รสขม
กินก็บำบัดลม	และไข้
คนซื่อกล่าวใครชม	ว่าชอบ หูแฮ
จริงไป่จริงนั้นไซร้	ผ่ายหน้านานเห็น ฯ
ก * : ด ๑๗๐ (๓๘๕,๓๘๖) : ว *
๏ โทษท่านผู้อื่นเพี้ยง	เมล็ดงา
ปองติฉินนินทา	ห่อนเว้น
โทษตนเท่าภูผา	หนักยิ่ง
ป้องปิดคิดซ่อนเร้น	เรื่องร้ายหายสูญ ฯ
ก * : ด ๑๗๑ : ว *
๏ คนรักมีมากไซร้	แสดงผล
ชังมากนินทาตน	โศกเศร้า
รักมากเมื่อกังวล	วานช่วย กันนา
ชังมากมักรุมเร้า	กล่าวร้ายรันทำ ฯ
ก * : ด ๑๗๒ : ว *
๏ ด อกบัวหนามณะก้าน	คนฉิน
สระก็มีมลทิน	ไป่พร้อง
น้ำล้างสิ่งของกิน	พึงเกลียด ตินา
คลองอาบอากูลซ้อง	สิ่งร้ายเป็นดี ฯ
ก * : ด ๑๗๓ : ว *
๏ ลิ้นพราหมณ์ตานกแร้ง	จมูกมด
น้ำจิตพระยากำหนด	ยากแท้
คำครูสั่งสอนบท	ธรรเมศ
ห้าสิ่งนี้แหลมแล้	รวดรู้เร็วจริง ฯ
ก * : ด ๑๗๔ : ว *
๏ คนตื่นคืนหนึ่งช้า	จริงเจียว
มล้าวิถีโยชน์เดียว	ดุจร้อย
สงสารหมู่พาลเทียว	ทางเนิ่น นานนา
เพราะบ่เห็นธรรมน้อย	หนึ่งให้เป็นคุณ ฯ
ก * : ด ๑๗๕ : ว *
๏ เฝ้าท้าวเทียมเสพด้วย	ยาพิษ
เข้าสู่สงครามชิด	ใช่ช้า
ทรงครรภ์แลพาณิช	เที่ยวท่อง ชเลนา
บัดชื่นบัดเศร้าหน้า	กล่าวใกล้ความตาย ฯ
ก * : ด ๑๗๖ : ว *
๏ บรรทมยามหนึ่งไท้	ทรงฤทธิ์
หกทุ่มหมู่บัณฑิต	ทั่วแท้
สามยามพวกพาณิช	นรชาติ
นอนสี่ยามนั้นแล	เที่ยงแท้เดียรฉาน ฯ
ก * : ด ๑๗๗ : ว *
๏ ราชาธิราชน้อม	ในสัตย์
อำมาตย์เป็นบรรทัด	ถ่องแท้
ฝูงราษฎร์อยู่ศรีสวัสดิ์	ทุกเมื่อ
เมืองดั่งนี้เลิศแล้	ไพร่ฟ้าเปรมปรีดิ์ ฯ
ก - : ด ๑๗๘ : ว *
๏ ข้าท่านคร้านหลีกเจ้า	จากเจียร
ชีบ่เล่าเรียนเขียน	อ่านไซร้
ชาวนาละความเพียร	ไถถาก
สามสิ่งนี้โหดให้	โทษแท้คนฉิน ฯ
ก * : ด ๑๗๙ : ว *
๏ นายเรือนใหญ่อยู่เหย้า	เรือนตน
นายช่างเป็นใหญ่คน	ลูกบ้าน
ท้าวพระยาใหญ่กว่าชน	ในเขต แดนนา
นักปราชญ์ใหญ่แปดด้าน	ทั่วด้าวทิศา ฯ
ก - : ด ๑๘๐ : ว *
๏ สตรีดีรูปได้	เป็นทรัพย์
ชายฉลาดความรู้สรรพ	ทรัพย์ได้
พราหมณ์ทรงเวทยานับ	ว่าทรัพย์ พราหมณ์นา
ภิกษุเกิดลาภไซร้	เพื่อรู้เทศน์ธรรม ฯ
ก * : ด ๑๘๑ : ว *
๏ เรียนสรรพสบศาสตร์สิ้น	เพลงศิลป์
ประสิทธิ์เสร็จทั้งแดนดิน	ย่อมได้
ตามปัญญายิ่งโดยจินต์	คดีโลก
สอนอัชฌาสัยไซร้	ห่อนได้มีครู ฯ
ก * : ด ๑๘๒ : ว *
๏ เรียนรู้ครูบอกได้	เสร็จสรรพ์
สบศาสตร์ศิลป์ทุกอัน	ย่อมรู้
อัชฌาสัยแห่งสามัญ	บุญแต่ง มาแฮ
ครูทักนักสิทธิผู้	เลิศได้บอกเลย ฯ
ก * : ด ๑๘๓ : ว *
๏ แม้นบุญยังอย่าได้	ขวนขวาย
อย่าตื่นตีตนตาย	ก่อนไข้
ลูกพร้าวอยู่ถึงปลาย	สูงสุด ยอดนา
ใครพร่ำน้ำตักให้	หากรู้เต็มเอง ฯ
ก * : ด ๑๘๔ : ว *
๏ นกน้อยขนน้อยแต่	พอตัว
รังแต่งจุเมียผัว	อยู่ได้
มักใหญ่ย่อมคนหวัว	ไพเพศ
ทำแต่พอตัวไซร้	อย่าให้คนหยัน ฯ
ก * : ด ๑๘๕ : ว *
๏ เห็นท่านมีอย่าเคลิ้ม	ใจตาม
เรายากหากใจงาม	อย่าคร้าน
อุตส่าห์พยายาม	การกิจ
เอาเยี่ยงอย่างเพื่อนบ้าน	อย่าท้อทำกิน ฯ
ก * : ด ๑๘๖ : ว *
๏ เริ่มการตรองตรึงไว้	ในใจ
การจะลุจึงไข	ข่าวแจ้ง
เดื่อดอกออกห่อนใคร	เห็นดอก
ผลผลิตติดแล้วแผร้ง	แพร่ให้คนเห็น ฯ
ก * : ด ๑๘๗ : ว *
๏ การใดตรองผิดไซร้	เสียถนัด
เอาสิ่งนั้นตรองขัด	คิดแก้
หนามยอกสิ่วแคะคัด	ฤๅออก
หนามต่อหนามนั้นแล้	เขี่ยได้คืนถอน ฯ
ก * : ด ๑๘๘ : ว *
๏ ผมผิดคิดสิบห้า	วันวาร
ทำไร่ผิดเทศกาล	ขวบเช้า
เลี้ยงเมียผิดรำคาญ	คิดหย่า
ทำผิดไว้คิดเศร้า	ตราบเท้าวันตาย ฯ
ก * : ด ๑๘๙ : ว *
๏ เดินทางต่างเทศให้	พิจารณ์
อาสน์นั่งนอนอาหาร	อีกน้ำ
อดนอนอดบันดาล	ความโกรธ
ห้าสิ่งนี้คุณล้ำ	เลิศล้วนควรถวิล ฯ
ก * : ด ๑๙๐ : ว *
๏ อาศัยเรือนทาสท่านให้	วิจารณ์
เห็นท่านทำการงาน	ช่วยพร้อง
แม้มีกิจโดยสาร	นาเวศ
พายถ่อช่วยค้ำจ้อง	จรดให้จนถึง ฯ
ก * : ด ๑๙๑ : ว *
๏ เขาบ่เรียกสักหน่อยขึ้น	เคหา
ท่านบ่ถามเจรจา	อวดรู้
ยกตนอหังการ์	เกินเพื่อน
สามลักษณะนี้ผู้	เผ่าร้ายฤๅดี ฯ
ก * : ด ๑๙๒ : ว *
๏ เป็นคนคลาดเหย้าอย่า	เปล่ากาย
เงินสลึงติดชาย	ขอดไว้
เคหาอย่าศูนย์วาย	เข้าเปลือก มีนา
เฉินฉุกขุกจักได้	ผ่อนเลี้ยงอาตมา ฯ
ก * : ด ๑๙๓ : ว *
๏ สินใดบ่ชอบได้	มาเรือน
อยู่แค่เจ็ดเดือนเตือน	ค่ำเช้า
ครั้นนานย่อมเลือนเปือน	ปนอยู่
มักชักของเก่าเหย้า	มอดม้วยหมดโครง ฯ
ก * : ด ๑๙๔ : ว *
๏ ตมเกิดแต่น้ำแล่น	เป็นกระสาย
น้ำก็ล้างเลนหาย	ซากไซร้
บาปเกิดใช่แต่กาย	เพราะจิต ก่อนนา
อันจักล้างบาปได้	เพราะน้ำใจเอง ฯ
ก * : ด ๑๙๕ : ว *
๏ อายครูไซร้ถ่อยรู้	วิชา
อายแก่ราชาคลา	ยศแท้
อายแก่ภรรยาหา	บุตรแต่ ไหนมา
อายกับทำบุญแล้	สุขนั้นฤามี ฯ
ก * : ด ๑๙๖ : ว *
๏ หน้าแช่มชื่นช้อยเช่น	บัวบาน
ถ้อยฉ่ำคำเฉื่อยหวาน	ซาบไส้
หัวใจดั่งดาบผลาญ	ชนม์ชีพ
เขาเหล่านี้กล่าวไว้	ว่าผู้ทรชน ฯ
ก * : ด ๑๙๗ : ว *
๏ หลีกเกวียนให้หลีกห้า	ศอกหมาย
ม้าหลีกสิบศอกกราย	อย่าใกล้
ช้างยี่สิบศอกคลาย	คลาคลาด
เห็นทุรชนหลีกให้	ห่างพ้นลับตา ฯ
ก * : ด ๑๙๘ : ว *
๏ พาชีขี่คล่องคล้อย	ควรคลา
โคคู่ควรไถนา	ชอบใช้
บนชานชาติวิฬาร์	ควรอยู่
สุนัขเนาแต่ใต้	ต่ำเหย้าเรือนควร ฯ
ก * : ด ๑๙๙ : ว *
๏ กระบือหนึ่งห้ามอย่า	ควรครอง
เมียมิ่งอย่ามีสอง	สี่ได้
โคสามอย่าควรปอง	เป็นเหตุ
เรือนอยู่สี่ห้องให้	เดือดร้อนรำคาญ ฯ
ก * : ด ๒๐๐ : ว *
๏ มีเรือค้าขี่ห้า	ลำนอ ห้ามแฮ
สุนัขหกอย่าพึงพอ	จิตเลี้ยง
แมวเจ็ดเร่งเร็วขอ	มาใส่ อีกนา
ช้างแปดม้าเก้าเหยี้ยง	อย่างห้ามเพรงมา ฯ

โคลงโลกนิติ ฉบับศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ราชวรมหาวิหาร บทที่ ๒๐๑ – บทที่ ๓๐๐
ก * : ด ๒๐๑ : ว *
๏ มีเงินให้ท่านกู้	ไปนา
ศิลปศาสตร์ฤๅศึกษา	เล่าไว้
มีเมียอยู่เคหา	ไกลผ่าน
สามลักษณะนี้ใกล้	แกล่แม้นไป่มี ฯ
ก * : ด ๒๐๒ : ว *
๏ สบพบคนเคลิ้มอย่า	เจรจา
ลาภอยู่ไกลอย่าหา	ใคร่ได้
มีลูกโฉดปัญญา	ยากจิต ตนนา
เมียมิตรร้ายอย่าใกล้	อยู่เพี้ยงขันที ฯ
ก * : ด ๒๐๓ : ว *
๏ ไร้สิ่งสินอับแล้ว	ปัญญา
อีกญาติวงศ์พงศา	บ่ใกล้
คนรักย่อมโรยรา	รสรัก กันแฮ
พบแทบทางทำใบ้	เบี่ยงหน้าเมินหนี ฯ
ก * : ด ๒๐๔ : ว *
๏ อย่าเรียนเพียรคิดค้น	ขุดของ
อย่าตริตรึกนึกปอง	บ่อนเหล้น
อย่าเรียนเวทมนตร์ลอง	สาวสวาท
แปรธาตุหนึ่งพึงเว้น	สี่นี้เบียนตน ฯ
ก * : ด ๒๐๕ : ว *
๏ รักมิตรสุภาพไซร้	สมรมิตร
รักเผ่าพงศาสนิท	ซื่อไซร้
รักหญิงอย่าพึงคิด	สินอ่อย เอานา
รักสัตย์ศีลจักได้	สุขแท้ทางสวรรค์ ฯ
ก * : ด ๒๐๖ : ว *
๏ รักทรัพย์อย่ายิ่งด้วย	วิชา
สว่างอื่นเท่าสุริยา	ห่อนได้
ไฟใดยิ่งราคา	เพลิงราค ฤๅพ่อ
รักอื่นหมื่นแสนไซร้	อย่าสู้รักธรรม ฯ
ก * : ด ๒๐๗ : ว *
๏ มีมิตรจงรอบรู้	รักสนิท
ดุจอุทรเดียวชิด	ชอบหน้า
ความขำเงื่อนงำปิด	ปัดเป่า
ท่านว่ามิตรนี้อ้า	เอกล้ำเหลือดี ฯ
ก * : ด ๒๐๘ : ว *
๏ เมียท่านพิศพ่างเพี้ยง	มารดา
ทรัพย์ท่านคืออิฐผา	กระเบื้อง
รักสัตว์อื่นอาตมา	เทียมเท่า กันแฮ
ตรองดั่งนี้จักเปลื้อง	ปลดพ้นสงสาร ฯ
ก * : ด ๒๐๙ : ว *
๏ คนใดใจส่างสิ้น	ความอาย
ความสัตย์เสื่อมกระจาย	จากแท้
มานะเจ็บอายหาย	หมดเนตร
สิ่งสี่มีพร้อมแล้	เล่ห์เพี้ยงเดียรฉาน ฯ
ก * : ด ๒๑๐ : ว *
๏ คนใดมีสัตย์ทั้ง	มานะ
ความเจ็บยังไป่ละ	หนึ่งบ้าง
ความอายบ่สละ	จากจิต
แม้ตกต่ำไร้ร้าง	ห่อนผู้ดูแคลน ฯ
ก * : ด ๒๑๑ : ว *
๏ คนใดฟังอรรถแล้ว	บ่ขวาย- ขวนนา
บ่ตริตรึกนึกหมาย	มั่นไว้
บ่ถามไต่อุบาย	เติมต่อ
ปราชญ์ว่าผู้นั้นไซร้	ใช่เชื้อเมธา ฯ
ก * : ด ๒๑๒ : ว *
๏ คนใดทรงสัตย์สร้าง	ศีลา
ไป่เคียดขึ้งหึงสา	สัตว์ไซร้
น้ำจิตคิดกรุณา	เนืองนิจ
คนดั่งนี้จัดได้	ชื่อเชื้อปรีชา ฯ
ก * : ด ๒๑๓ : ว *
๏ คนใดละพ่อทั้ง	มารดา
อันทุพพลชรา	ภาพแล้ว
ขับไล่ไม่มีปรา-	นีเนตร
คนดั่งนี้ฤาแคล้ว	คลาดพ้นไภยัน ฯ
ก * : ด ๒๑๔ : ว *
๏ คนใดเอมโอชด้วย	เจรจา
เห็นแก่เฒ่าพฤฒา	ถ่อมไหว้
สรรเสริญทั่วโลกา	มนุษย์ นี้นา
ปรโลกพู้นจักได้	สู่ฟ้าเมืองแมน ฯ
ก * : ด ๒๑๕ : ว *
๏ คนใดด่าโคตรเค้า	ตระกูล
ถือว่าตนทรัพย์มูน	มั่งขั้ง
ดูหมิ่นหมู่ประยูร	พงศ์เผ่า
เป็นที่ติเตียนทั้ง	ทั่วท้องโลกา ฯ
ก * : ด ๒๑๖ : ว *
๏ ชายใดเร่คบค้า	นารี
เสพสุรายินดี	บ่อนเหล้น
นกไก่สกาตี	มือต่อ พนันนา
คนดั่งนี้ฤๅเว้น	จากเบื้องฉิบหาย ฯ
ก * : ด ๒๑๗ : ว *
๏ คนใดถ่อยจากรู้	วิชา
หญิงรูปร้ายกิริยา	โฉดด้วย
บรรพชิตบ่รักษา	ศีลขาด
สามสิ่งนี้ชื่อม้วย	ชีพสิ้นสุดสกล ฯ
ก * : ด ๒๑๘ : ว *
๏ คนร้ายมักชอบร้าย	ราคี
สอนสั่งสิ่งความดี	บ่ได้
ดุจเกลือทอดนที	ศูนย์เปล่า
เสพที่ชั่วเชือนไซร้	ทราบแจ้งใจมัน ฯ
ก * : ด ๒๑๙ : ว *
๏ สอนคนหีนชาติช้า	โฉดเฉา
ฝนตกเจิมจอมเขา	หลั่งหลุ้ม
คนดีสั่งสอนเอา	โอวาท
กลกะมะออมน้ำอุ้ม	อิ่มได้โดยใจ ฯ
ก * : ด ๒๒๐ : ว *
๏ เผ่าพาลพวกไป่รู้	คุณคน
มันยอมหาเหตุผล	ขุดไค้
สมบัติสี่สากล	โกยกอบ ให้แฮ
ฤๅอาจยังมันให้	เกิดแย้มยินดี ฯ
ก * : ด ๒๒๑ : ว *
๏ ได้สินทรัพย์เพื่อค้า	ขนหงส์
เลี้ยงชีพช้ายืนยง	อยู่แล้ว
ภายหลังโลภไป่ตรง	ใจต่อ
ถอนทั่วตัวหงส์แคล้ว	คลาดสิ้นเสื่อมทอง ฯ
ก * : ด ๒๒๒ : ว *
๏ แม่น้ำคุ้งคดเคี้ยว	ควรจร
เหล็กคดทำเคียวรอน	ไร่เข้า
ไม้กระทดกระทำทอน	ทุกที่ กงนา
คนคดดั่งคูถเหน้า	บ่ต้องการงาน ฯ
ก * : ด ๒๒๓ : ว *
๏ ปราชญ์ใดเรืองรู้ยิ่ง	วิทยา
กล่าวมธุรสธรรมา	ห่อนพลั้ง
น้ำจิตอสัตยา	ยลยาก
คือดั่งดวงแก้วตั้ง	แต่งไว้เรือนโจร ฯ
ก * : ด ๒๒๔ : ว *
๏ ไป่ถามปราชญ์บ่พร้อง	พาที
เปรียบดั่งเภรีตี	จึ่งครื้น
คนพาลพวกอวดดี	จักกล่าว
ถามบ่ถามมันฟื้น	เฟื่องถ้อยเกินถาม ฯ
ก * : ด ๒๒๕ : ว *
๏ ร่วมรักนักปราชญ์เชื้อ	ชาตรี
เราผิดชอบชั่วดี	ท่านแจ้ง
เอาเยี่ยงอย่างอย่ามี	จิตโกรธ
ปรากฏกลท่านแกล้ง	แนะให้ขุมทอง ฯ
ก * : ด ๒๒๖ : ว *
๏ น้ำบ่มีจิตรู้	ไหลจร
ไม้คดเขาทำศร	ซื้อได้
บัณฑิตทราบสุนทร	โอวาท
สอนสั่งอาตมะให้	อ่อนด้วยใจเอง ฯ
ก * : ด ๒๒๗ : ว *
๏ อย่าคบคนหมู่ร้าย	ทรชน
คบแต่บัณฑิตคน	ปราชญ์แปล้
วันคืนรวดเร็วดล	บุญเร่ง ทำนา
เห็นอนิจนั้นแล้	ล่วงพ้นสงสาร ฯ
ก * : ด ๒๒๘ : ว *
๏ พึงอวยโอวาทไว้	ในตน ก่อนนา
จึงสั่งสอนสาธุชน	ทั่วหล้า
แต่แรกเร่งผจญ	จิตอาต- มาแฮ
สัตว์อื่นหมื่นแสนอ้า	อาจแท้ทรมาน ฯ
ก * : ด ๒๒๙ : ว *
๏ ช่างหม้อตีหม้อใช่	ตีฉาน แตกนา
ดีแต่งเอางามงาน	ชอบใช้
ดุจศิษย์กับอาจารย์	ตีสั่ง สอนแฮ
ตีใช่ตีจักให้	สู่ห้องอบาย ฯ
ก * : ด ๒๓๐ : ว *
๏ คุณแม่หนาหนักเพี้ยง	พสุธา
คุณบิดรดุจอา-	กาศกว้าง
คุณพี่พ่างศิขรา	เมรุมาศ
คุณพระอาจารย์อ้าง	อาจสู้สาคร ฯ
ก * : ด ๒๓๑ : ว *
๏ เมื่อร้อนน้ำท่านให้	เย็นใจ
เมื่อเยือกเย็นได้ไฟ	อุ่นเนื้อ
เมื่อทุกข์ท่านแก้ไข	ชูช่วย
เมื่อยากจนท่านเกื้อ	ก่อให้ทุนทำ ฯ
ก * : ด ๒๓๒ : ว *
๏ เย็นเงาพฤกษ์มิ่งไม้	สุขสบาย
เย็นญาติทุกข์สำราย	กว่าไม้
เย็นครูยิ่งพันฉาย	กษัตริย์ยิ่ง ครูนา
เย็นร่มพระเจ้าให้	ร่มฟ้าดินบน ฯ
ก * : ด ๒๓๓ : ว *
๏ ทองกวาวหงอนไก่เส้ง	สดสี
งามแต่กลิ่นฤๅมี	หนึ่งน้อย
นักเรียนบอกบาลี	ลบหลู่ ธรรมนา
งามผาดผลเท่าก้อย-	กอบนั้นฤๅมี ฯ
ก * : ด ๒๓๔ : ว *
๏ หอมกลิ่นดอกไม้ที่	นับถือ
หอมแต่ตามลมฤๅ	กลับย้อน
หอมแห่งกลิ่นกล่าวคือ	ศีลสัตย์ นี้นา
หอมสุดหอมสะท้อน	ทั่วใกล้ไกลถึง ฯ
ก * : ด ๒๓๕ : ว *
๏ ทำบุญบุญแต่งให้	เห็นผล
คือดั่งเงาตามตน	ติดแท้
ผู้ทำสิ่งอกุศล	กรรมติด ตามนา
ดุจจักรเกวียนเวียนแล้	ไล่ต้อนตีนโต ฯ
ก * : ด ๒๓๖ : ว *
๏ ใจบุญบุญนักรู้	เร็วทำ
ใจบาปทำบาปกรรม	ง่ายแท้
ใจบุญก่อบาปลำ-	บากยาก จิตนา
ใจบาปทำบุญแล้	ยิ่งนั้นแสนทวี ฯ
ก * : ด ๒๓๗ : ว *
๏ ใจเบาใจห้ามยาก	ใจฉันท์
ใจเกิดเวราฉกรรจ์	กาจแท้
ใจใดคิดผ่อนผัน	ชอบใส่ ตัวนา
ใจดั่งนี้ยิ่งแล้	เลิศให้สุขเกษม ฯ
ก * : ด ๒๓๘ : ว *
๏ ศาสตร์ใดจักล้ำเท่า	ธรรมาน
ทรัพย์สิ่งใดไกรทาน	ที่ให้
รักใดจักปูนปาน	รักสัจ ศีลนา
สุขสิ่งใดจักได้	สุขเพี้ยงนฤพาน ฯ
ก * : ด ๒๓๙ : ว *
๏ พ้นเย็นพ้นเดือดร้อน	โรคา
พ้นจากทุกขเวทนา	โศกเศร้า
พ้นตายแก่เกิดมา	ในโลก
สุขดั่งนี้พระเจ้า	ว่าเนื้อนฤพาน ฯ
ก * : ด ๒๔๐ : ว *
๏ มูลบาปคือโลภล้น	แสวงหา
สรรพรสเป็นมูลพา	พยาธิไซร้
มูลทุกข์เกิดเพราะรา-	คะเกลศ
มูลนิพพานนั้นได้	เพราะด้วยสัจจา ฯ
ก * : ด ๒๔๑ : ว *
๏ น่านน้ำฤๅห่อนกล้ำ	กลืนชล เองแฮ
พฤกษชาติห่อนหวงผล	เสพส้อง
จอมเมฆไป่หวงฝน	ภักษ์เสพ เสียนา
ปราชญ์ห่อนหวงทรัพย์ป้อง	เปิดให้เป็นทาน ฯ
ก * : ด ๒๔๒ : ว *
๏ อุบลอุบัติเบื้อง	เปือกตม
แก้วเกิดแต่ผานิยม	ชอบใช้
ช้างเผือกเกิดในพนม	ไพรพฤกษ์
ปราชญ์ประยูรยากไร้	ทั่วหน้านับถือ ฯ
ก * : ด ๒๔๓ : ว *
๏ รู้ดีดุรงค์ด้วย	รณแรง รวดแฮ
รู้ว่าโคงานแขง	เมื่อใช้
โคนมเกษียรแสดง	ดีเมื่อ รูดนา
รู้ว่าปราชญ์เปรื่องไซร้	เมื่อถ้อยคำแถลง ฯ
ก * : ด ๒๔๔ (๒๔๕) : ว *
๏ นกแสกสกุณโทษเค้า	กู่กา
ทิ้งทูดอูฐอีกลา	ล่อร้อง
เสียงประทุษฐภาษา	หีนโหด
ฟังบ่เพราะหูพร้อง	ดุจถ้อยทรชน ฯ
ก * : ด ๒๔๕ (๒๔๔) : ว *
๏ แขกเต้าดุเหว่าแก้ว	โกญจา
หงส์วิหคมยุรา	ร่ำร้อง
เฉกนรชาติวาจา	เอมโอช
ฟังเสนาะเพราะพร้อง	มฤธุถ้อยวาที ฯ
ก * : ด ๒๔๖ : ว *
๏ สกุณกากระเหว่าไซร้	เหมือนกัน
ไข่ต่อไข่สำคัญ	เท่าแท้
ออกลูกจึ่งแปรผัน	ตามเพศ
กากระเหว่านั้นแล้	ทั่วผู้เล็งเห็น ฯ
ก * : ด ๒๔๗ : ว *
๏ นกแร้งแรงร่อนได้	พอเพียง ปีกนา
บินบ่สูงแข่งเคียง	ครุฑได้
แม่น้ำนทีเรียง	รายทั่ว ทวีปแฮ
ลึกเท่าลึกนั้นไซร้	สุดสู้สาคร ฯ
ก * : ด ๒๔๘ : ว *
๏ ควรแสวงสี่สิ่งแท้	มณีรัตน์
พึงจักจำเริญสวัสดิ์	แว่นแก้ว
ความรู้มิตรเมียสัจ	เข้าเปลือก มีนา
อย่าเสียใจได้แล้ว	เท่านี้ฤๅแคลน ฯ
ก * : ด ๒๔๙ : ว *
๏ วิชาควรรักรู้	ฤๅขาด
อย่าหมิ่นศิลปศาสตร์	ว่าน้อย
รู้จริงสิ่งเดียวอาจ	มีมั่ง
เลี้ยงชีพช้าอยู่ร้อย	ชั่วลื้อหลานเหลน ฯ
ก * : ด ๒๕๐ : ว *
๏ พายเถิดพ่ออย่ารั้ง	รอพาย
จวนตะวันจักสาย	ส่องฟ้า
ของสดสิ่งควรขาย	จักขาด ค่าแฮ
ตรหลาดเลิกแล้วอ้า	บ่นอื้นเอาใคร ฯ
ก * : ด ๒๕๑ : ว *
๏ เรียนศิลป์แสวงทรัพย์ด้อม	เดินไศล
สามสิ่งอย่าเร็วไว	ชอบช้า
เสพกามหนึ่งคือใจ	มักโกรธ
สองประการนี้ถ้า	ผ่อนน้อยเป็นคุณ ฯ
ก * : ด ๒๕๒ : ว *
๏ มักได้ให้คิดได้	สองสถาน
ได้ชั่วนี้ได้กาล	ชั่วหน้า
ให้ได้สะดวกดาล	โดยชอบ
ได้ดั่งนี้เอกอ้า	อิ่มน้ำใจตน ฯ
ก * : ด ๒๕๓ : ว *
๏ ทรัพย์มีสี่ส่วนไซร้	ปูนปัน
ภาคหนึ่งพึงเกียดกัน	เก็บไว้
สองส่วนเบ็ดเสร็จสรรพ์	การกิจ ใช้นา
ยังอีกส่วนควรให้	จ่ายเลี้ยงตัวตน ฯ
ก * : ด ๒๕๔ : ว *
๏ เยาวรูปเหน้าหนุ่มเนื้อ	ในวงศ์ ตระกูลแฮ
แม้นราศวิทยาทรง	เสื่อมเศร้า
ทองกวาวดอกดาษดง	แดงป่า
เสียกลิ่นรินรสเร้า	ดั่งนี้ใครชม ฯ
ก * : ด ๒๕๕ (๔๓๔) : ว *
๏ มักคร้านฤๅรอบรู้	วิทยา
ศิลปศาสตร์เสื่อมสินหา	ไป่ได้
ไร้ทรัพย์อับผู้มา	เป็นเพื่อน
เว้นจากมิตรนั้นไซร้	สุขร้างแรมโรย ฯ
ก * : ด ๒๕๖ : ว *
๏ คุ้นเคยคนคบค้า	มานาน
คดแต่เข้าแกงจาน	ส่งให้
มีรสรสใดปาน	เพราะรัก นั้นนา
ขมขื่นกลืนคล่องได้	ยิ่งชิ้นปลาดี ฯ
ก * : ด ๒๕๗ : ว *
๏ คราวดีมีเพื่อนพ้อง	พรูตาม
ยืนนั่งไต่ตอมถาม	ถี่ถ้อย
คราวทุกข์ฉุกเฉินความ	มีโทษ
เพื่อนเล่นเจรจาน้อย	หนึ่งนั้นฤๅมี ฯ
ก * : ด ๒๕๘ : ว *
๏ คนใดเดิมแม้นว่า	เวรกับ ตนนา
หลายคาบแค้นเคี่ยวขับ	คิดร้าย
ภายหลังมาตรมันกลับ	เป็นมิตร ก็ดี
จงประหยัดอย่าหง้าย	ค่ำเช้าคอยเชิง ฯ
ก * : ด ๒๕๙ : ว *
๏ น้ำเหม็นมล้างสิ่งเหน้า	ไฉนหยุด
มล้างอุทกบริสุทธิ์	เสื่อมร้าย
คนเวรต่อเวรประทุษฐ์	ทวีโทษ
เอาอเวรระงับหง้าย	อาจสิ้นศูนย์เวร ฯ
ก * : ด ๒๖๐ : ว *
๏ ซ่อนเงื่อนงำน้ำขุน	ขังใน
ภายนอกทำแจ่มใส	สดหน้า
ดุจหินบ่เห็นไฟ	ฝังอยู่
ต่อประหารจึ่งจ้า	จับไหม้เป็นจุณ ฯ
ก * : ด ๒๖๑ : ว *
๏ จักทำโทษแก่ผู้	ผิดฉกรรจ์
ใจจุ่งเมตตามัน	มากไว้
ให้คิดจิตสำคัญ	เขาโหด
ความคิดน้อยจึ่งได้	อยู่เงื้อมมือตน ฯ
ก * : ด ๒๖๒ : ว *
๏ ตัดต้นก่นรากแล้ว	ปลูกแปลง
หนามหั่นห่อนไว้แขนง	หน่อเนื้อ
เพลิงพิษนิดหนึ่งแรง	เรืองโรจน์
ดับแต่ดุ้นไว้เชื้อ	นิ่งช้าเพลิงโพลง ฯ
ก * : ด ๒๖๓ : ว *
๏ ขว้างพิษบ่คว่างพ้น	พันแขน ตนนา
ไปสบพบรังแตน	แหย่เย้า
ร่ายมนตร์ปลุกเสือแสน	องอาจ
ไม้ซั่นรันสิ่งเหน้า	แน่ต้องตนเอง ฯ
ก * : ด ๒๖๔ : ว *
๏ ลูกเมียเหมือนผ้าโอ่	อัตรา
ขาดฉีกชั่วแล้วหา	ใหม่ได้
พี่น้องเฉกเช่นขา	แขนติด ตนแฮ
ขาดประจาคจักให้	ต่อเข้าฤๅคืน ฯ
ก * : ด ๒๖๕ : ว *
๏ มีบุตรบ่ได้ดั่ง	ตีนมือ
คุณแห่งไม้เท้าถือ	เลิศแท้
ทางเมื้อเผื่อพบคือ	สิงห์สัตว์ ก็ดี
ไม้ประเสริฐเลิศแล้	อาจคุ้มกันภัย ฯ
ก * : ด ๒๖๖ : ว *
๏ ธรรมดาผลม่วงไม้	ตระการ
เมื่ออ่อนรสเผือดพาน	ยากเคี้ยว
ครั้นสุกรสสวายหวาน	เอมโอช
หมากม่วงนั้นฤๅเปรี้ยว	เปรียบด้วยหมากขาม ฯ
ก * : ด ๒๖๗ : ว *
๏ บุรุษสุดไร้รัก	เมียงาม ชอบฤๅ
ไร้เพื่อนไปไกลคาม	เขตบ้าน
มือเปล่าสู่สงคราม	ยงยุทธ ไฉนนา
รู้ไป่ทันแก่ก้าน	กล่าวถ้อยกลางสนาม ฯ
ก * : ด ๒๖๘ : ว *
๏ โยธาทิ้งศาสตร์สู้	สงคราม ชอบฤๅ
ปราชญ์มละคัมภีร์ความ	อย่าพร้อง
เดินหนเพื่อนบ่ตาม	อย่าไต่ ทางแฮ
พาณิชเสียพวกพ้อง	ต่างด้าวเดินไฉน ฯ
ก * : ด ๒๖๙ : ว *
๏ รักเจ้าจงรักให้	เป็นยุติ- ธรรมนา
ท่านเคียดอย่าควรประทุษฐ์	เท่าเผ้า
จงมีภักดีดุจ	โสนัข นั้นนา
มันบ่จืดจากเจ้า	จิตนั้นคงตรง ฯ
ก * : ด ๒๗๐ : ว *
๏ อาสาเจ้าต่อต้าน	ตัวตาย
ขันรับอาสานาย	หย่อนนั้น
อาสาศึกแม่ยาย	อย่าย่อ ท้อนา
สามสิ่งแท้ถือหมั้น	ชั่วฟ้าดินชม ฯ
ก * : ด ๒๗๑ : ว *
๏ อาสาศึกสู้ไป่	เสร็จงาน
คนจักตายเอาอาน	ปิดไว้
จึงนับว่าเป็นทหาร	หายาก
ฉลองพระคุณเจ้าให้	ท่านเลี้ยงบำรุง ฯ
ก * : ด ๒๗๒ : ว *
๏ เจ้านายใช้ชุบเลี้ยง	คนขาม
สินทรัพย์เมียมิ่งงาม	ง่ายได้
บ่าวไพร่พรั่งพรูตาม	ไหลหลั่ง มานา
สมบัติบุญส่งให้	แปลกหน้าตาเดิม ฯ
ก * : ด ๒๗๓ : ว *
๏ หมั่นลอดสอดสืบถ้อย	เวรี
ไป่ชอบท่าทำดี	นิ่งไว้
คาบใดชอบเชิงที	หาญหัก
ต่อยดั่งต่อยหม้อให้	แตกด้วยศิลา ฯ
ก * : ด ๒๗๔ : ว *
๏ ยศศักดิ์จักเกิดด้วย	บุญทำ
ภัยเกิดเพื่อผลกรรม	ก่อนให้
ติเตียนแลจองจำ	กรรมก่อน เองนา
ใครจักเว้นแวะได้	ทั่วท้องโลกา ฯ
ก * : ด ๒๗๕ : ว *
๏ กฤตยามนตร์เคราะห์ให้	เห็นผล
ทำสิ่งใดลุดล	สิ่งนั้น
ครั้นบุญแห่งบุคคล	จักถ่อย แล้วนา
มนตร์กฤตยานั้นซั้น	เสื่อมสิ้นทุกวัน ฯ
ก * : ด ๒๗๖ : ว *
๏ เชื้อไพร่บุญปลูกขึ้น	เป็นนาย
พาลบุตรรู้มลักหลาย	เลิศผู้
โหดไร้พร่ำขวนขวาย	ทรัพย์มั่ง มีแฮ
สามเหล่านี้พึงรู้	อย่าได้ดูเบา ฯ
ก * : ด ๒๗๗ : ว *
๏ ก้านบัวบอกลึกตื้น	ชลธาร
มารยาทส่อสันดาน	ชาติเชื้อ
โฉดฉลาดเพราะคำขาน	ควรทราบ
หย่อมญ่าเหี่ยวแร้งเรื้อ	บอกร้ายแสลงดิน ฯ
ก * : ด ๒๗๘ : ว *
๏ ทรัพย์มากหากถ่อยแท้	วาจา
ชนไป่ชอบหูตา	ติดต้อง
น้อยทรัพย์อับยศถา	ทรามรูป
แต่เพราะถ้อยคำพร้อง	เพริศสิ้นทั้งมวล ฯ
ก * : ด ๒๗๙ : ว *
๏ มีสินทรัพย์น้อยหลั่ง	ไหลริน
คือบ่อน้อยนรกิน	อาบได้
ทรัพย์มากหมู่ทมิฬ	มีมั่ง ก็ดี
คือสมุทรฤๅให้	ท่วยอ้างอาศัย ฯ
ก * : ด ๒๘๐ : ว *
๏ แม้โฉมเฉิดเฉกให้	เทพา
อีกอิสริยยศถา	กอปรด้วย
บุรุษถ่อยทุษฐวา-	จาพากย์
นับว่าผู้นั้นม้วย	หมดสิ้นสิ่งงาม ฯ
ก * : ด ๒๘๑ : ว *
๏ แม้ตนตัวเล็กเพี้ยง	ผุยผง
ไกลนับโยชน์ดอนดง	อยู่นั้น
คั่งคับทรัพย์สินพงศ์	พันธุ์ถ่อย ก็ดี
สุดขอบฟ้าเขียวขั้น	ทั่วแท้เล็งเห็น ฯ
ก * : ด ๒๘๒ : ว *
๏ แม้ตนโตเติบเพี้ยง	เขาเขิน
สูงเจ็ดลำตาลเกิน	กึ่งฟ้า
ไร้ทรัพย์ดับเผอิญ	แลเล็ก ลงแฮ
ดั่งปลวกเตี้ยต่ำช้า	ชวดผู้เล็งเห็น ฯ
ก * : ด ๒๘๓ : ว *
๏ ตนน้อยแลใฝ่ให้	เกินศักดิ์
ว่าตระกูลใหญ่นัก	แทบไท้
คือแมลงเม่ามันมัก	บินวู่- วามนา
โถมถาบฉาบเพลิงไหม้	มอดม้วยตัวเอง ฯ
ก * : ด ๒๘๔ : ว *
๏ : ด ักขลาแล้วไป่ขึ้น	คอยขลา
เบ็ดบ่เกี่ยวเหยื่อรา	ล่อไว้
ไปสอดสบเสือมา	หมายก่ง ได้ฤๅ
ปลาต่อผุดโพล่งใกล้	เกี่ยวทิ้งฤๅทัน ฯ
ก * : ด ๒๘๕ : ว *
๏ อย่าเอื้อมเด็ดดอกฟ้า	มาถนอม
สูงสุดมือมักตรอม	อกไข้
เด็ดแต่ดอกพยอม	ยามยาก ชมนา
สูงก็สอยด้วยไม้	อาจเอื้อมเอาถึง ฯ
ก * : ด ๒๘๖ : ว *
๏ เจียมใดจักเท่าด้วย	เจียมตัว
รู้เท่าท่านทำกลัว	ซ่อนไว้
อย่ามึนมืดเมามัว	โมหะ
สูงนักมักเหมือนไม้	หักด้วยลมแรง ฯ
ก * : ด ๒๘๗ : ว *
๏ ถึงจนทนสู้กัด	กินเกลือ
อย่าเที่ยวแล่เนื้อเถือ	พวกพ้อง
อดอยากเยี่ยงอย่างเสือ	สงวนศักดิ์
โซก็เสาะใส่ท้อง	จับเนื้อกินเอง ฯ
ก * : ด ๒๘๘ : ว *
๏ ไกรสรแสบท้องแทบ	เสียชี วิตแฮ
บ่ภักษ์ผลไม้มี	ป่ากว้าง
ไกรสรซูบอินทรีย์	สมเพช ก็ดี
บ่ภักษ์รสเนื้อช้าง	ดั่งนี้ธรรมดา ฯ
ก * : ด ๒๘๙ : ว *
๏ ใบบัวฝนตกน้ำ	ขาดขัง
ลูกข่างวางบนหลัง	มิ่งม้า
เสาหลักปักอยู่ยัง	กองแกลบ นาพ่อ
คนบ่แม่นถ้อยอ้า	พูดแล้วโอนเอน ฯ
ก * : ด ๒๙๐ : ว *
๏ กล่าวภัยในน้ำแก่	มังกร
แสดงพิลึกดงดอน	อวดช้าง
เอาพร้าวใส่เรือคอน	ขายพวก สวนแฮ
ยกศัพท์แปลอรรถอ้าง	อวดผู้เพียรเรียน ฯ
ก * : ด ๒๙๑ : ว *
๏ เอาน้ำขู่จระเข้	ขันเหลือ
เอาป่าไปข่มเสือ	ขู่คู้
เอาหมากแล่นลงเรือ	ไปจ่าย สวนแฮ
เอากาพย์โคลงกระทู้	เที่ยวอ้างอวดกระวี ฯ
ก * : ด ๒๙๒ : ว *
๏ กล่าวจริงบ่พริ้งเพราะ	โสดสดับ
เอาเท็จปนคนนับ	เนตรหน้า
ไม้เหลี่ยมเยี่ยงอย่างกลับ	ตัวยาก
กลมกล่อมสิบอ้อมอ้า	อาจกลิ้งพลันทัน ฯ
ก * : ด ๒๙๓ : ว *
๏ ท่ามกลางกล่าวถ้อยแต่	พอควร
เห็นท่านสรวลอย่าสรวล	ตอบเต้า
ใช้คำแต่น้ำนวล	นฤโทษ
เห็นท่านเศร้าทำเศร้า	โศกหน้าตาตาม ฯ
ก * : ด ๒๙๔ : ว *
๏ เล่าเดื่อมีดอกให้	พึงฟัง
เล่าว่ากาขาวยัง	เชื่อได้
ริ้นเทียมเท่าเขาหวัง	ฟังเถิด นะพ่อ
เล่าว่าหญิงจริงไซร้	อย่าได้ควรฟัง ฯ
ก * : ด ๒๙๕ : ว *
๏ อย่าขุดขอดท่านด้วย	วาจา
อย่าถากท่านด้วยตา	ติค้อน
ฟังคำกล่าวมฤษา	โสตหนึ่ง นะพ่อ
หยิบบ่ศัพท์กลับย้อน	โทษให้กับตน ฯ
ก * : ด ๒๙๖ : ว *
๏ อย่าชักน้ำน่านเข้า	คลองคู
อย่าแนะเศิกศัตรู	สู่เหย้า
ไฟในอย่าเชิดชู	นำออก
ไฟนอกอย่านำเข้า	หม่นไหม้มัวหมอง ฯ
ก * : ด ๒๙๗ : ว *
๏ โลภทรัพย์ครองห่อนได้	โดยถวิล
คนมักมังสากิน	บาปสู้
มักเมาเล่าฤๅยิน-	ดีสัจ ศีลนา
คนมักมากเล่นชู้	ห่อนรู้กลัวอาย ฯ
ก * : ด ๒๙๘ : ว *
๏ เกิดตระกูลมูนมากทั้ง	เงินทอง
ทรัพย์ท่านนึกตรึกปอง	ใคร่ได้
ทรัพย์ตนไป่ครอบครอง	แจกจ่าย เสียแฮ
จักฉิบหายวายไร้	เร่งไร้เร็วพลัน ฯ
ก * : ด ๒๙๙ : ว *
๏ ขันขนขุยฆ่าไม้	หนามมี
คิดพ่างผลกทลี	ฆ่ากล้วย
ลูกม้าฆ่าชนนี	ลาเกิด ตนนา
ลาภฆ่าคนโลภม้วย	ดุจไม้มีหนาม ฯ
ก * : ด ๓๐๐ : ว *
๏ เบิกทรัพย์วันละบาทซื้อ	มังสา
นายหนึ่งเลี้ยงพยัคฆา	ไป่อ้วน
สองสามสี่นายมา	กำกับ กันแฮ
บังทรัพย์สี่ส่วนถ้วน	บาทสิ้นเสือตาย ฯ

โคลงโลกนิติ ฉบับศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ราชวรมหาวิหาร บทที่ ๓๐๑ – บทที่ ๔๐๐
ก * : ด ๓๐๑ : ว *
๏ กาน้ำดำดิ่งด้น	เอาปลา
กาบกคิดใคร่หา	เสพบ้าง
ลองดำส่ำมัจฉา	ชลชาติ
สวะปะคอค้าง	ครึ่งน้ำจำตาย ฯ
ก * : ด ๓๐๒ : ว *
๏ หยกหยกนกได้ไม่	พอแกง
กินบ่เกิดเป็นแรง	เรี่ยวได้
หง่อยหง่อยค่อยจัดแจง	ตามติด ไปนา
พร้าเหน็บเก็บได้ใช้	เชือดชิ้นกินพอ ฯ
ก * : ด ๓๐๓ : ว *
๏ คนมีมักเหี่ยวแห้ง	หวงแหน
กินอยู่สู้ขาดแคลน	พร่องท้อง
คนกากยากไร้แกน	โกยกอบ กินแฮ
เป็นวิบัติขัดข้อง	คิดแล้วหลากเหลือ ฯ
ก * : ด ๓๐๔ : ว *
๏ ไม้ตรงคดชอบใช้	โดยปอง
เศษเล็กเลื่อยเขียงรอง	ตั่งได้
โดยต่ำแต่สะเก็ดกอง	สุมใส่ เพลิงแฮ
กายบ่ต้องการใช้	ชั่วแท้ถมดิน ฯ
ก * : ด ๓๐๕ : ว *
๏ รูปชายหญิงทั่วท้อง	ธาตรี
เป็นภักษ์แก่เดือนปี	สุดสิ้น
อัฐิถมทั่วปถพี	รายเรี่ย
ประเทศเท่าปีกริ้น	ร่างพ้นฤๅมี ฯ
ก * : ด ๓๐๖ : ว *
๏ เวฬุลัดหน่อขึ้น	ลำหลาย
สาหัสตัดแทงปลาย	หน่อน้อย
ลำใหญ่รุ่นรอนราย	ฤๅว่าง เว้นแฮ
ดั่งแก่หนุ่มเด็กจ้อย	จักพ้นตายไฉน ฯ
ก * : ด ๓๐๗ : ว *
๏ โคควายวายชีพได้	เขาหนัง
เป็นสิ่งเป็นอันยัง	อยู่ไซร้
คนเด็ดดับสูญสัง-	ขารร่าง
เป็นชื่อเป็นเสียงได้	แต่ร้ายกับดี ฯ
ก * : ด ๓๐๘ : ว *
๏ ร่างกายมนุษย์นี้ไป่	เป็นการ
คำกล่าวเป็นแก่นสาร	เลิศแล้ว
เลื่องฦๅชื่อเชิดนาน	ดีชั่ว
โอ้ร่างตายแล้วแคล้ว	คลาดสิ้นเสร็จศูนย์ ฯ
ก * : ด ๓๐๙ : ว *
๏ ฝนแล้งรุกขชาติเศร้า	โศกสลด
ฝนชุ่มเชยใบสด	สร่างเศร้า
ไม้ล้มเพื่อลมกรด	ตรงฟัด
ตายแต่ยังหนุ่มเหน้า	แน่แท้กรรมหลัง ฯ
ก * : ด ๓๑๐ : ว *
๏ พฤกษ์ใดสล้างลูก	เหลือหลาย
ฝูงวิหคกลุ้มกราย	แกล่ใกล้
ยามผลหล่นกระจาย	กำจัด
นกบ่มาจับไม้	ที่ต้นสักตัว ฯ
ก * : ด ๓๑๑ : ว *
๏ นกเพลินพึ่งพุ่มไม้	ใบบัง
ปลาย่อมยินดียัง	น่านกว้าง
จระเข้คิดแสวงวัง	เย็นชื่น
น้ำจิตคนบ่ร้าง	ร่มเกล้าโพธิ์ทอง ฯ
ก * : ด ๓๑๒ : ว *
๏ หนูครวญใคร่พ้นจั่น	จำไกล
นกก็เหนื่อยหน่ายใจ	จากแร้ว
มัจฉาชาติกลัวภัย	เพียรหน่าย แหแฮ
คนผิดคิดใคร่แคล้ว	คลาดพ้นเขาขัง ฯ
ก * : ด ๓๑๓ : ว *
๏ พฤกษ์ผลต้นดกเบื้อง	ปลายวาย
อ้อยกัดต้นสืบปลาย	สุดพ้น
การกิจคิดสบาย	ภายภาค หน้านา
ดั่งกัดปลายสืบต้น	รสอ้อยเอมใจ ฯ
ก * : ด ๓๑๔ : ว *
๏ ป่าป่งดงไซร้ใคร่	ยินดี
บ้านถิ่นทิ้งทอดหนี	เริดร้าง
สัตว์ไพร่ใคร่เปรมปรีด์	นคเรศ
เป็นพิกลยลอ้าง	ดั่งนี้ดูฉงน ฯ
ก * : ด ๓๑๕ : ว *
๏ มีศิลปศาสตร์รู้	ใดใด ก็ดี
บุญบ่ทำไว้ใน	ชาติกี้
ได้สมสิ่งพึงใจ	จักเสพ
สมบัติย่อมหลีกลี้	เพิ่มผู้มีบุญ ฯ
ก * : ด ๓๑๖ : ว *
๏ : ด วงเดือนดาวบ่ห้อม	เห็นงาม ฤๅพ่อ
หงส์บ่มีหมู่ตาม	แวดล้อม
สาครขาดคลื่นทราม	โสภาคย์
ราชจากขุนหอกห้อม	แห่แล้วฤๅงาม ฯ
ก * : ด ๓๑๗ : ว *
๏ ฤๅษีโสภาคย์ด้วย	ซูบทรง
สัตว์สี่เท้างามยง	ใหญ่อ้วน
บุรุษรอบรู้คง	งามเพื่อ รู้แฮ
หญิงจักงามล้นล้วน	เลิศด้วยสามี ฯ
ก * : ด ๓๑๘ : ว *
๏ สูงสารสี่เท้าย่าง	เหยียบยัน
บางคาบเชี่ยวไปพลัน	พลวกพลั้ง
นักรู้ร่ำเรียนธรรม์	ถึงมาก ก็ดี
กล่าวดั่งน้ำผลั้งผลั้ง	พลาดถ้อยทางความ ฯ
ก * : ด ๓๑๙ : ว *
๏ เรือนเหย้าตนอยู่นั้น	อย่าหมอง
เรือนชะตาแผ่นทอง	วาดไว้
เรือนผมอย่ายุ่งหยอง	หวีหย่ง ไว้นา
สามประการนี้ให้	หมั่นสู้สงวนงาม ฯ
ก * : ด ๓๒๐ : ว *
๏ ฆ่าควายหมายแล่ล้ม	ตัวแพง
กลัวแต่เสียเครื่องแกง	ห่อนได้
เฉกเช่นจักจัดแจง	การใหญ่ เหย้าแฮ
เกรงแต่มักหมดไม้	ห่อนได้เรือนงาม ฯ
ก * : ด ๓๒๑ : ว *
๏ ไปเรือนท่านไซร้อย่า	เนานาน
พูดแต่พอควรการ	กลับเหย้า
ริร่ำเรียนการงาน	เรือนอาต- มานา
ยากเท่ายากอย่าเศร้า	เสื่อมสิ้นความเพียร ฯ
ก * : ด ๓๒๒ : ว *
๏ สิกขาบทยิ่งล้ำ	คัมภีร์
เป็นพิษแก่อลัชชี	โฉดแท้
คุณธรรม์สิ่งสรรพ์ดี	ในโลก
เป็นพิษแก่พาลแล้	ห่อนได้สดับจำ ฯ
ก * : ด ๓๒๓ : ว *
๏ เชียรโรคเป็นพิษด้วย	อาหาร
หญิงดรุณอันธพาล	หนุ่มเหน้า
เป็นพิษแก่พฤฒิการ	บุรุษ
ฤๅกล่อมกลมกันเข้า	ดุจน้ำกับเปรียง ฯ
ก * : ด ๓๒๔ : ว *
๏ อาหารเป็นที่ตั้ง	เกิดแรง
ปลูกพืชผักฟักแฟง	พึ่งน้ำ
แว่นกล้องส่องสำแดง	อาโลก
แม่ย่อมเป็นที่ล้ำ	เลิศเลี้ยงบุตรตน ฯ
ก * : ด ๓๒๕ : ว *
๏ อาหารเยียหยิบให้	กากิน ก่อนนา
ดีบ่ดีดาลถวิล	ลอบรู้
ครั้งแผ่นภพภูมินทร์	ยินโศลก สารนา
แบ่งกึ่งเมืองให้ผู้	กล่าวเกลี้ยงบูชา ฯ
ก * : ด ๓๒๖ : ว *
๏ ล่อปลาเหยื่อชอบน้ำ-	ใจปลา
ล่อท่วยโรคด้วยยา	ยื่นให้
ล่อคชพวกพังพา	เดินปก ไปแฮ
ล่อชาติเชื้อไพร่ได้	แต่ด้วยของกิน ฯ
ก * : ด ๓๒๗ : ว *
๏ มีม้าบ่ขี้ให้	อาจิณ พยศแฮ
ปืนไป่ยิงมลทิน	ท่วมกล้อง
ข้าไทบ่ใช้ชิน	มันมัก หน่ายนา
เมียไม่หมั่นร่วมห้อง	มักร้ายราคี ฯ
ก * : ด ๓๒๘ : ว *
๏ มีเรือรั่ววิดน้ำ	ฤๅวาย
มีเจ่งตาบอดพลาย	ก่อมก้อ
มีโคกระบือควาย	ปละเปลี่ยว
มีแต่เกวียนขาดล้อ	ลากใช้ปางใด ฯ
ก * : ด ๓๒๙ : ว *
๏ สารซับมันร้ายขี่	ขาดขอ
โคกระบือขาดปอ	ป่านร้อย
เรือค้าขาดสมอ	จักทอด ไฉนนา
ข้าทาสขาดนายน้อย-	หนึ่งปล้อนไปมา ฯ
ก * : ด ๓๓๐ : ว *
๏ แคะไค้ไปแค่นค้น	ตีนงู
แขวะควักดีที่หนู	ยากได้
ริและแกะก้ามปู	หาเลือด
แสวงสัตย์ยามยุทธ์ไซร้	สี่นี้สุดแสวง ฯ
ก * : ด ๓๓๑ : ว *
๏ จักเจียนจอมปลวกเตี้ย	เติมภู- เขาแฮ
ดีแต่แล่เนื้อหนู	เพิ่มช้าง
เบียนเบียดเจียดพิษงู	เพิ่มพิษ นาคนา
อุตริรองน้ำค้าง	ใสซ้ำสาคร ฯ
ก * : ด ๓๓๒ : ว *
๏ จนไก่ใช้เป็ดแข้น	ขันขาน
นอกรีตมีดแทนขวาน	ถากไม้
เคี้ยวอ้อต่างอ้อยหวาน	เป็นรส ฤๅพ่อ
ขาดขัดดอกไม้ใช้	ดอกหญ้ายามจน ฯ
ก * : ด ๓๓๓ : ว *
๏ น้ำอ้อยหรือจักป้อง	ปากมด
เกลียงอ่อนห่อนโคลด	ละไว้
นารีรูปช้อยชด	แซะเฉียด ชายนา
ใครจะนิ่งดูได้	ห่อนเว้น ตัวตน ฯ
ก * : ด ๓๓๔ : ว *
๏ โคแก่กัดหญ้าอ่อน	กินใบ อ่อนนา
แม่หญิงยินดีใน	หนุ่มน้อย
ฟันหักมักพึงใจ	ของอ่อน
บุรุษอายุร้อย	รักชู้เมียสาว ฯ
ก * : ด ๓๓๕ : ว *
๏ นารีหรืออิ่มเล้า	โลมชาย
อรรณพนิจฤๅวาย	อิ่มน้ำ
ของทิพย์เทพห่อนหาย	เอมอิ่ม
มนุษยสมบัติล้ำ	เลิศท้าวใดลืม ฯ
ก * : ด ๓๓๖ : ว *
๏ เรือแพพึงขี่ข้าม	คงคา
ยาหยูกย่อมรักษา	โรคไข้
อาวุธเหตุให้ปรา-	กฏแก่ ศึกแฮ
มนตร์เวทวิเศษไซร้	ร่ายรู้ฤๅลืม ฯ
ก * : ด ๓๓๗ : ว *
๏ ลำลาดดาษด้วยเหล่า	บุษบง- กชแฮ
แดนวนาดอนดง	ตื่นไม้
หญิงอยู่สงัดคง	เป็นเหตุ
สามประการกล่าวไว้	เที่ยงแท้ธรรมดา ฯ
ก * : ด ๓๓๘ : ว *
๏ พราหมณ์พฤฒิเกลียดน้ำย่อม	เสียกิจ
เมืองหวั่นปัจจามิตร	แกว่นแกล้ว
ชายใดมักให้สิทธิ์	แก่แม่ เรือนนา
สามประการนี้แคล้ว	คลาดผู้สรรเสริญ ฯ
ก * : ด ๓๓๙ : ว *
๏ ตื่นนอนหน้าชื่นช้อย	บัวบาน
คำกล่าวฉ่ำเฉื่อยหวาน	เพราะพร้อง
เมื่อจักสั่งการงาน	ดุจโกรธ
สามประการนี้ต้อง	ที่ไท้ชุบชู ฯ
ก * : ด ๓๔๐ : ว *
๏ หวั่นหวั่นว่าวอยู่ใกล้	ลมกวน
ผมกับหวียียวน	หย่งเกล้า
วัดชีชิดบ้านชวน	ชีบาป
สามประการนี้เย้า	ยั่วแท้ธรรมเนียม ฯ
ก * : ด ๓๔๑ : ว *
๏ ชาวชเลฉลาดแล่นใช้	นาวา
ชำนิชำนาญปลา	ว่ายน้ำ
ชาวดอนขี่ม้าขา	เคยควบ กันแฮ
เรือดั่งลมพัดล้ำ	ไล่เนื้อทันแทง ฯ
ก * : ด ๓๔๒ : ว *
๏ แผ่นดินติณชาติไว้	ฤๅมี
มีพฤกษ์มีปักษี	จับไม้
น้ำมีหมู่ปลาลี-	ลาหลีก ฤาพ่อ
มีทาสมีเข้าให้	เพื่อด้วยแรงมัน ฯ
ก * : ด ๓๔๓ : ว *
๏ ไป่ถอยทวนส่องไซร้	สุริยา
ไป่ถดถอยเจรจา	ลั่นแล้ว
ไป่คืนอีกคืออา-	ยุล่วง
ไป่กลับคืนชีพแคล้ว	รอดปิ้มปางตาย ฯ
ก * : ด ๓๔๔ : ว *
๏ บางคาบภาณุมาศขึ้น	ทางลง ก็มี
บางคาบเมรุบ่ตรง	อ่อนแอ้
ไฟยมดับเย็นบง-	กชงอก ผานา
ยืนสัตย์สาธุชนแท้	ห่อนเพี้ยนสักปาง ฯ
ก * : ด ๓๔๕ : ว *
๏ ยอข้ายอเมื่อแล้ว	การกิจ
ยอยกครูยอสนิท	ซึ่งหน้า
ยอญาติประยูรมิตร	เมื่อลับ หลังแฮ
คนหยิ่งแบกยศบ้า	อย่ายั้งยอควร ฯ
ก * : ด ๓๔๖ : ว *
๏ กลยอกันยากล้ำ	เหลือใจ
ยอค่อยหย่อยยอใคร	ห่อนรู้
ยอย่อมเกิดลาภใน	ตนอาต- มานา
ชอบเนตรชอบหน้าผู้	เพื่อรู้ยอคน ฯ
ก * : ด ๓๔๗ : ว *
๏ จักเข้าหาบ้ายศ	ยอตาม
คนโลภคำนัลงาม	จ่ายแท้
คนมักนักเลงกาม	การเสน่ห์ ยอนา
เข้าสู่หมู่ปราชญ์แปล้	ชอบถ้อยทางธรรม ฯ
ก * : ด ๓๔๘ : ว *
๏ คนใดใจหมั้นเล่ห์	เหล็กจาร
จำจดสิ่งสามาญ	มั่นไซร้
อุตส่าห์พยาบาล	บ่ละ ลืมนา
จักเสร็จสมประโยชน์ได้	ที่แท้โดยเพียร ฯ
ก * : ด ๓๔๙ : ว *
๏ หัวล้านไป่รู้มัก	มองกระจก
ผอมฝิ่นไป่อยากยก	ถอดเสื้อ
นมยานไป่เปิดอก	ออกที่ ประชุมนา
คนบาปไป่เอื้อเฟื้อ	สดับถ้อยคำกวี ฯ
ก * : ด ๓๕๐ : ว *
๏ ใครใดและอยู่เหย้า	เคหฐาน
เว้นสุภาษิตสาร	สวัสดิ์ล้ำ
เจรจาบ่เป็นการ	ศูนย์เปล่า
คือดั่งปากเว้นกล้ำ	แกล่เหมี้ยงหมากพลู ฯ
ก * : ด ๓๕๑ : ว *
๏ เรือนใดย่ำค่ำเช้า	สนธยา
ปราศจากไฟชวาลา	มืดกลุ้ม
เรือนนั้นดั่งมรณา	นฤชีพ
อันตรายจักหุ้ม	ห่อนได้จำเริญ ฯ
ก * : ด ๓๕๒ : ว *
๏ เทศใดดอยไร้รวด	อรัญ
เห็นแต่จอมปลวกอัน	หนึ่งน้อย
ดุจเมืองไม่มีธรรม์	นักปราชญ์
ชมชื่นแต่แปลร้อย	ว่ารู้สุดสูง ฯ
ก * : ด ๓๕๓ : ว *
๏ เป็นคนคิดแล้วจึ่ง	เจรจา
อย่ามลนหลับตา	แต่ได้
เลือกสรรหมั่นปัญญา	ตรองตรึก
สติริรอบให้	ถูกแล้วจึงทำ ฯ
ก * : ด ๓๕๔ : ว *
๏ เป็นคนควรคิดกั้ง	กันภัย
ทรัพย์มากหมั่นระไว	แวดล้อม
เคลิ้มคลับหลับลืมไหล	เป็นเหตุ
รั้วมั่นกั้นห้องห้อม	ห่อแก้วเงินทอง ฯ
ก * : ด ๓๕๕ : ว *
๏ น้อยทรัพย์อย่าก่อล้อ	เลียนความ
ให้นี่อย่าต่อตาม	ตอบเต้า
ผู้ใหญ่ย่อมเกรงขาม	คารวะ
รู้ประจบโลมเล้า	เลือกใช้โดยควร ฯ
ก * : ด ๓๕๖ : ว *
๏ เข้าเถื่อนอย่าหมิ่นพร้า	มีไป
เข้าศึกอย่านอนใจ	เฉื่อยช้า
อาวุธอย่าวางไกล	ขุกค่ำ คืนแฮ
นอนแต่ยามหนึ่งอ้า	อาจป้องภัยพาล ฯ
ก * : ด ๓๕๗ : ว *
๏ : ด ำชลเชือกยุดหมั้น	อย่าคลาย
คุณพระมั่นไม่ตาย	ต่อสู้
ลูกขุนมั่นกฎหมาย	เป็นแบบ
สินทรัพย์ให้ท่านกู้	ยึดหมั้นเป็นกรม ฯ
ก * : ด ๓๕๘ : ว *
๏ : ด ินฝั่งแยกอย่าได้	ยาเยียว
ลมจัดประหยัดเลียว	แล่นบ้าง
ไฟแรงแล่งน้ำเดียว	ฤๅรด : ด ับนา
น้ำแก่งแรงเชี่ยวคว้าง	อย่ารั้งเรือขวาง ฯ
ก * : ด ๓๕๙ : ว *
๏ เสน่หาอย่าปล่อยสิ้น	สุดสัจ
ยั้งยั้งฟังรหัส	จึ่งพร้อง
คนนิ่งจึ่งเอาอรรถ	อันลับ แสดงนา
คนกากปากเป็นฆ้อง	อย่าใกล้กลัวมัน ฯ
ก * : ด ๓๖๐ : ว *
๏ ที่สุขจักเสพไซร้	ควรถวิล
เมียมิ่งยุอย่ายิน	ที่ถ้อย
อยากเข้าคดออกกิน	เอมอิ่ม ใจนา
นอนจุ่งนอนแต่น้อย	เนิ่นช้าวันตาย ฯ
ก * : ด ๓๖๑ : ว *
๏ อย่าหมิ่นของเล็กนั้น	สี่สถาน
เล็กพริกพระกุมาร	จีดจ้อย
งูเล็กเท่าสายพาน	พิษยิ่ง
ไฟเล็กเท่าหิ่งห้อย	อย่าได้ดูแคลน ฯ
ก * : ด ๓๖๒ : ว *
๏ จักจับจับให้มั่น	กับตน
อย่าเก็บความเท็จปน	แอบอ้าง
จักคั้นอย่าคืนคน	ดูหมิ่น
ควรที่ง้างจึ่งง้าง	อย่าไง้เมรู ฯ
ก * : ด ๓๖๓ : ว *
๏ ควรเร็วเร็วรวดได้	จึงดี
การสิ่งใดได้ที	อย่าช้า
ควรคิดจิตอย่ามี	ประมาท
ได้สิบไม่เท่าค้า	ขาดสิ้นทุนเดิม ฯ
ก * : ด ๓๖๔ : ว *
๏ การกิจผิดนิ่งไว้	เป็นครู
เมียชั่วอย่าเอาชู	เชิดพร้อง
คำผิดวิปริตหู	หายซ่อน เสียนา
คบมิตรผิดนั้นต้อง	จดไว้ในทรวง ฯ
ก * : ด ๓๖๕ : ว *
๏ ปลูกไม้หมั่นรดน้ำ	จำเริญ
ดักลอบอย่าเหมิดเมิน	หมั่นกู้
เกี้ยวชู้ชอบเพียรเดิน	สารสื่อ
เรียนสิ่งใดใคร่รู้	เร่งให้มีเพียร ฯ
ก * : ด ๓๖๖ : ว *
๏ ปลูกผักปักยอดอ้อย	เอาผล
เลี้ยงลูกบ่าวชาวพล	เพื่อใช้
แล้วนาอย่านิ่งทน	ทำไร่ : ด ้วยแฮ
เลี้ยงลูกเป็ดไก่ไซร้	อย่าได้เสียรัง ฯ
ก * : ด ๓๖๗ : ว *
๏ ถึงรู้อย่าอวดให้	คนหวัว
ฟ้าคะนองต้องคร้ามกลัว	เกลือกใกล้
ผ่อนพักรักษาตัว	ยามภาค- ภูมิแฮ
อย่าเซี่ยมเขาควายให้	เสี่ยวสู้ชนกัน ฯ
ก * : ด ๓๖๘ : ว *
๏ ช้อนปลาหาต้มแต่	เพียงพอ อิ่มนา
อวดฤทธิ์คิดเยียยอ	ใหญ่ล้ำ
เชือดไก่กับเป็ดคอ	หนิดหนึ่ง
เอามีดฆ่าโคห้ำ	หั่นนั้นหนักแรง ฯ
ก * : ด ๓๖๙ : ว *
๏ หลังคาขาดแล้วลุ่ย	ตามกัน
ไป่หมั่นแซมนับวัน	รั่วร้าง
โคควายค่าคนมัน	หนีหลบ ไปนา
บ่ติดตามบนจ้าง	ได้แล้วหมดตัว ฯ
ก * : ด ๓๗๐ : ว *
๏ ไก่ขันยามบอกได้	โดยกาล
น้ำชอบใช้สาธารณ์	ทั่วล้าง
ขวานรู้แต่ถากกระดาน	หัวหนัก อยู่นา
เพรียงไพร่ได้แต่จ้าง	จ่ายใช้การพล ฯ
ก * : ด ๓๗๑ : ว *
๏ รู้คิดค้าที่ม้วย	หมดทุน
รู้รอบเรือนฤๅจุน	ขื่อค้าน
หลับตาหน่ายกระสุน	อวดแม่น
หมากรุกรู้แปดด้าน	ไป่แจ้งตาจน ฯ
ก * : ด ๓๗๒ : ว *
๏ หมูเขาเขามัดไว้	จักหาม
งานใช่งานคานตาม	สอดเหล้า
ชู้เขาจักกอดกาม-	สังวาส กันนา
สังเวชวางวิ่งเข้า	กีดหน้านอนกลาง ฯ
ก * : ด ๓๗๓ : ว *
๏ หนีเสือขึ้นไม้รอด	ปากเสือ
พบต่อแตนดุเหลือ	ต่อยต้อง
หนีแรดร่ายลงเรือ	รอดจาก แรดนา
ปะจระเข้ในท้อง	น่านน้ำหนุนเรือ ฯ
ก * : ด ๓๗๔ : ว *
๏ ทางไกลไปค้าคู่	ตนตาย
อดอยากลำบากกาย	เกิดไข้
อยู่กินถิ่นฐานสบาย	บ่ยาก ใจนา
การกิจคิดแล้วได้	ง่ายแท้ทุกอัน ฯ
ก * : ด ๓๗๕ : ว *
๏ ค้าใดไป่เท่าค้า	คือบุญ
ค้าสัดจองต้องทุน	มากไว้
ค้าความคบลูกขุน	ชวนชอบ
ค้าบ่ค้าใดได้	ยากแท้ธรรมดา ฯ
ก * : ด ๓๗๖ : ว *
๏ พิมเสนมีรสเร้า	เสาวคนธ์
ไปเกลือกกลั้วเกลือกล	ใช่เชื้อ
เป็นไทยไป่ทำงาน	งามชาติ ตนนา
คบทาสท่านจักเกื้อ	กับหน้าตัวไฉน ฯ
ก * : ด ๓๗๗ : ว *
๏ สัตว์อื่นตื่นเต้นแต่	ควรไกล
กระต่ายตื่นตูนไป	สุดหล้า
ช้างม้าตื่นฟืนไฟ	ฟัดฟาด หยุดแฮ
คนตื่นข่าวศึกส้า	สุดห้ามมันหาย ฯ
ก * : ด ๓๗๘ : ว *
๏ หาญห้าวตาวบ่ได้	จวนฟัน
แหลนและทวนไป่ทัน	ต่อต้าง
พลคชจรดผัน	งาประ งาแฮ
ปืนไป่ทันนั่งง้าง	นกจ้องใจเกรง ฯ
ก * : ด ๓๗๙ : ว *
๏ รังแกกำปั้นต่อย	ตีดิน
ไข่กระทบหินหิน	ห่อนลื้น
แมลงเม่าโฉบเพลิงบิน	บังอาจ
คนเคอะคิดตื้นตื้น	ลูบเหล้นคมตาว ฯ
ก * : ด ๓๘๐ : ว *
๏ หนูร้ายแรงโทษแท้	เรือนผลาญ
ลิงถ่อยจัณฑาลราน	ป่าไม้
กาโฉดชาติอันธพาล	เบียนหมู่ นกนา
พราหมณ์โหดโทษทิ้งให้	เบียดเบื้องนรชน ฯ
ก * : ด ๓๘๑ : ว *
๏ อารักษ์มีทั่วไม้	รุกขมูล
ที่ศักดิ์สิทธิ์บริบูรณ์	เครื่องเส้น
ที่ไป่ศักดิ์สิทธิ์ศูนย์	สงัดลาภ
ดุจดั่งเสวกเว้น	ว่าถ้อยความเมือง ฯ
ก * : ด ๓๘๒ : ว *
๏ นายหนึ่งแรงโกรธร้าย	เรียกขาน
นายหนึ่งบ่เจือจาน	ทรัพย์บ้าง
นายหนึ่งเมื่อเอางาน	บย่อง ยกนา
นายหนึ่งข่มคุณมล้าง	สี่นี้เสพไฉน ฯ
ก * : ด ๓๘๓ : ว *
๏ ผิวฆ่านางนาฏถ้วน	ถึงพัน
ฆ่าพฤฒิพราหมณ์พรตกรรม์	เกือบร้อย
ฆ่าโคอุสุภสรรพ์	แสนโกฏิ ก็ดี
บาปบ่เปรียบปรับถ้อย	ท่านให้ลำเอียง ฯ
ก * : ด ๓๘๔ : ว *
๏ ทำผิดลึกลับได้	พันวา ก็ดี
ทำชอบเสมอภูเขา	เขตขั้น
อย่าคิดจิตสัญญา	หลีกลับ อยู่นา
ผิดชอบที่ทำนั้น	หากให้คนเห็น ฯ
ก * : ด ๓๘๕ : ว *
๏ พวกพ้องผิดเท่าช้าง	งาเงา
พวกอื่นโทษเท่าเหา	หากรู้
โทษตนเท่าภูเขา	คิดปิด ไว้แฮ
โทษท่านเท่าก้อยสู้	ส่งให้เห็นสูง ฯ
ก * : ด ๓๘๖ : ว *
๏ โทษตนงำเงื่อนไว้	ห่อนแถลง
โทษท่านเก็บมาแจง	ดุจเบี้ย
ตัวเต่าสี่ตีนแฝง	หัวหนึ่ง ซ่อนนา
หยิบกล่าวแต่โทษเหี้ย	มุขเท้ารุงรัง ฯ
ก * : ด ๓๘๗ : ว *
๏ น้ำใช้ใส่ตุ่มตั้ง	เต็มดี
น้ำอบอ่าอินทรีย์	อย่าผร้อง
น้ำปูนใส่เต้ามี	อย่าขาด
น้ำจิตอย่าให้ข้อง	ขัดน้ำใจใคร ฯ
ก * : ด ๓๘๘ : ว *
๏ น้ำเงินน้ำนากแม้	มัวแสง
น้ำซ่มต้มน้ำแปลง	ผ่องได้
น้ำจิตวิปริตแหนง	มัวหม่น
น้ำอื่นเอาลูบไล้	ห่อนล้างใจเคือง ฯ
ก * : ด ๓๘๙ : ว *
๏ ปางใช้ปางขาดเข้า	แพงเกียน ละชั่งแฮ
วิบัติบรจองเบียน	จักม้วย
ปางต้องปรับไหมเตียน	ตนมอด ก็ดี
ปางมิตรได้ทุกข์ด้วย	มิตรนั้นไหนเสมอ ฯ
ก * : ด ๓๙๐ : ว *
๏ หมาเอยสูเหนื่อยแท้	ทุกวัน
ไปไล่เนื้อไล่ทัน	ท่านได้
เจ้ามันแม่นหื้อมัน	กินแต่ เข้านา
แมวบ่ทำใดให้	หม่ำเข้ากับปลา ฯ
ก * : ด ๓๙๑ : ว *
๏ ปูเปี้ยวหัวเปล่าไซร้	ตีนยัง
งูบ่มีตีนตรัง	ไต่ไม้
นมไก่บ่มีหวัง	เลี้ยงลูก เป็นแฮ
ชายตกเข็ญใจไร้	อย่าได้ดูแคลน ฯ
ก * : ด ๓๙๒ : ว *
๏ อา สาสุดสิ้นเรี่ยว	แรงกาย
ภัพ และผลพังหาย	โหดเศร้า
เหมือน เพลิงตกสินธุ์สาย	ศูนย์ดับ ไปนา
ปูน ต่อขาดขอดเต้า	จึ่งรู้คุณปูน ฯ
ก * : ด ๓๙๓ : ว *
๏ เนื้อ ในไตตับต้ม	แกงยำ
ไม่ ประสบสักคำ	ที่ลิ้น
ได้ ยากลากโครงทำ	เสียเปล่า
กิน แต่เขาเราชิ้น-	หนึ่งได้ไป่มี ฯ
ก * : ด ๓๙๔ : ว *
๏ หนัง เนื้อเถือท่านไว้	รองกาย
ไม่ แบ่งปันชั้นชาย	เชือดไว้
ได้ ทุกข์แทบตัวตาย	เสียเปล่า
นั่ง แต่ลำแพนไม้	ตอกสู้สานเอง ฯ
ก * : ด ๓๙๕ : ว *
๏ มือ ซ้ายขวาขาดนิ้ว	ฤๅมี
ด้วน เด็จดูใดดี	หนึ่งน้อย
ได้ ทองเท่าต่อมตี	แหวนประดับ
แหวน จะสอดสวมก้อย	กุดสิ้นใส่ไฉน ฯ
ก * : ด ๓๙๖ : ว *
๏ ตา มัวมืดคู่เข้า	คูหา
บอด บ่ทราบสุริยา	ย่ำฆ้อง
ได้ สมสิ่งเสริมตา	จักใส่
แว่น แต่หยิบจ้องจ้อง	จับแล้วเวียนวาง ฯ
ก * : ด ๓๙๗ : ว *
๏ หัว หูดูชั่วช้า	ไฉไล
ล้าน เลื่อมแลเงาใส	เกือบแก้ว
ได้ ส่องกระจกใจ	เจียนขาด
หวี แต่จับจ้องแล้ว	ลูบโอ้อายเอง ฯ
ก * : ด ๓๙๘ : ว *
๏ รูป ชั่วแต่ชอบแล้ว	ใดปาน
รส รักผักว่าหวาน	หล่อนต้ม
กลิ่น อบจบดินดาล	บ่ดุจ เจ้านา
เสียง ก็จับใจหล้ม	โลกแล้วฤๅมี ฯ
ก * : ด ๓๙๙ : ว *
๏ น้ำ ฝนหม่นเมฆตั้ง	ตกตะบึง
ไหล หลั่งถั่งชรทึง	ท่วมเหย้า
ไฟ ติดนิดหนึ่งพึง	จักก่อ
ดับ ระทมถ่านเถ้า	หิ่งห้อยไป่มี ฯ
ก * : ด ๔๐๐ : ว *
๏ รู้หลบ พบเศิกเสี้ยน	กลัวไกล
เป็นปีก ป้องกันภัย	ผ่อนช้า
รู้หลีก เล็ดลอดไป	สุดเนตร
เป็นหาง ไกลกล่าวกล้า	ต่อด้วยดัสกร ฯ

โคลงโลกนิติ ฉบับศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ราชวรมหาวิหาร บทที่ ๔๐๑ – บทส่งท้าย
ก * : ด ๔๐๑ (๑๖๓) : ว *
๏ ช้างสาร หกศอกไซร้	เสียงา
งูเห่า กลายเป็นปลา	อย่าต้อง
ข้าเก่า เกิดแต่ตา	ตนปู่ ก็ดี
เมียรักนอนร่วมห้อง	อย่าไว้วางใจ ฯ
ก * : ด ๔๐๒ : ว *
๏ เพื่อนกิน สิ้นทรัพย์แล้ว	แหนงหนี
หาง่าย หลายหมื่นมี	มากได้
เพื่อนตาย ถ่ายแทนชี-	วาอาตม์
หากยากฝากผีไข้	ยากแท้จักหา ฯ
ก * : ด ๔๐๓ : ว *
๏ ไป่เห็นน้ำ หน้าด่วน	ชวนกัน
ตัดกระบอก แบ่งปัน	ส่วนไซร้
ไป่เห็นรอก อวดขัน	มือแม่น
ขึ้นน่าไม้ ไว้ให้	หย่อนแท้เสียสาย ฯ
ก * : ด ๔๐๔ : ว *
๏ ชายเฉกเท้าหน้าคช	เคียงความ เทียบแฮ
หญิงเล่ห์เชิงหลังยาม	คลาดเคลื่อน
การกิจคิดงามตาม	สุดแต่ ผัวนา
เมียมิ่งเหมือนด้ายร้อย	สอดเคล้าตามเข็ม ฯ
ก * : ด ๔๐๕ : ว *
๏ เมียใดใจดุร้าย	ริษยา
กินเติบใช้เชิงตา	เฉิดช้อย
มักเที่ยวสู่คฤหา	แห่งท่าน นะพ่อ
แม้ว่ามีบุตรร้อย	หนึ่งไซร้มละเสีย ฯ
ก * : ด ๔๐๖ : ว *
๏ ปุยนุ่นเบาชั่งเพี้ยง	ทำเนา นะพ่อ
คนที่เบาความเบา	กว่านั้น
หนักหินมั่นคงเขา	ควรนับ หนักนา
ไป่เท่าหนักแน่นกลั้น	อดถ้อยทรชน ฯ
ก * : ด ๔๐๗ : ว *
๏ ลามกประเทศทั้ง	ทุรมิตร
อีกตระกูลเผ่าชิด	ชั่วร้าย
ภรรยาทาสทุรจิต	จำพวกนี้พ่อ
ควรบุทคลพึงผ้าย	ผ่อนลี้หลีกหนี ฯ
ก * : ด ๔๐๘ : ว *
๏ นกรอดหลุดบ่วงแล้ว	ราวสาม คาบนา
ชีหลีกหลายอาราม	เร่เร้น
สตรีเตร่จิตตาม	ชายสี่ สามแฮ
อย่าประมาทใช่เหล้น	มากด้วยมายา ฯ
ก * : ด ๔๐๙ : ว *
๏ ทวยใดมิตรล่อล้าง	หลายที แล้วพ่อ
ขืนจักก่อไมตรี	เสพส้อง
ผู้นั้นนับว่ามี	ชนม์ชีพ ไฉนนา
เหมือนแม่อัสดรท้อง	แก่ใกล้ความตาย ฯ
ก * : ด ๔๑๐ : ว *
๏ อ่อนหวานมานมิตรล้น	เหลือหลาย
หยาบบ่มีเกลอกราย	เกลื่อนใกล้
ดุจดวงศศิฉาย	ดาวดาษ ประดับนา
สุริยส่องดาราไร้	เมื่อร้อนแรงแสง ฯ
ก * : ด ๔๑๑ : ว *
๏ นักบวชบ่มักน้อย	พินาศ ศีลนา
กษัตริย์สันโดษขาด	ที่ไท้
งามเมืองแม่อายอาตม์	อับทรัพย์ สินแฮ
หญิงเผ่าเว้นอายไซร้	สุดร้ายฤๅงาม ฯ
ก * : ด ๔๑๒ : ว *
๏ ทรมานมิตรด้วยไป่	พูดกับ เขานา
ผจญหมู่โจรจำขับ	เฆี่ยนไซร้
ตัดเมียไป่มอบทรัพย์	สมบัติ ให้แฮ
ร้อนราคจริตให้	โภชน์น้อยพึงกุญช์ ฯ
ก * : ด ๔๑๓ : ว *
๏ เรือนไร้บุตรสืบซั้น	ทรัพย์มอด หมดแฮ
บ่อบ่มีฝนขอด	ค่นน้ำ
พฤกษชาติปราศจากยอด	ยืนอยู่ ไฉนนา
ปากไป่มีสัจซ้ำ	เสื่อมสิ้นแก่นสาร ฯ
ก * : ด ๔๑๔ : ว *
๏ เทศใดภัยพ้องพาธ	พาลสรรพ์ สัตว์นา
สัปปุรุษสีหราชผัน	อื่นย้าย
กาโฉดทุรชนฉกรรจ์	กาจจิต นี้พ่อ
มันมักสู่เทศร้าย	อยู่ใต้โดยวิสัย ฯ
ก * : ด ๔๑๕ : ว *
๏ เห็นภัยใหญ่แต่ช้า	จักถึง ตนแฮ
ปราชญ์ย่อมผันผ่อนพึง	หลบลี้
ภัยใดด่วนโดนตรึง	ตราติด ตัวนา
ใจปราชญ์ปราศแสยงชี้	เช่นหล้าแลไศล ฯ
ก * : ด ๔๑๖ : ว *
๏ เมืองใดไร้ราชทั้ง	ปราชญ์สดับ ก็ดี
อีกตระกูลมีทรัพย์	สิ่งให้
หนึ่งไร้นทีกับ	ขุนแพทย์
ภัยมากเมืองนั้นไซร้	ท่านห้ามอย่าเนา ฯ
ก * : ด ๔๑๗ : ว *
๏ แม่เหมือนข้าศึกทั้ง	บิดร : ด ้วยแฮ
เหตุบ่สอนบุตรสอน	เมื่อน้อย
ครั้นใหญ่ไป่งามอร	ออกที่ ประชุมนา
เยียเยี่ยงยางเจ่าจ้อย	จับมั้วหมู่หงส์ ฯ
ก * : ด ๔๑๘ : ว *
๏ หมากพลูปูนไป่ป้าย	บราง รสนา
แกงบ่เจือเกลือจาง	จืดกล้ำ
ไร้ทรัพย์สิ่งสำอาง	จักโอ่ งามฤๅ
ใช่ปราชญ์ปริศนาล้ำ	ลึกแก้ฤๅงาม ฯ
ก * : ด ๔๑๙ : ว *
๏ ชุมนุมฤดูสี่ไซร้	สรัทกาล ใหญ่นา
เมียที่งามเป็นประธาน	ทั่วหน้า
บุตรชายเชษฐกุมาร	นับใหญ่ ยิ่งแฮ
ล้ำโลกสี่ทิศอ้า	เอกเบื้องอุดร ฯ
ก * : ด ๔๒๐ : ว *
๏ บุตรใดครุ่นครุ่นสร้าง	กองกรรม
ชื่อว่ามารดาทำ	เที่ยงพร้อง
ส่ำศิษย์บ่เกรงยำ	เยียบาป
โดยโลกย์โวหารร้อง	เรียกแท้ครูทำ ฯ
ก * : ด ๔๒๑ : ว *
๏ มักเมาหมดสัจถ้อย	เจรจา
แรงโลกละอายหา	ห่อนได้
มักเนื้อหน่ายกรุณา	เป็นเที่ยง
บรรพชิตหญิงอยู่ใกล้	แกล่สิ้นศีลแสวง ฯ
ก * : ด ๔๒๒ : ว *
๏ คนยากอยากภักษ์เคี้ยว	ของแพง
คนโรคบำราศแรง	ร่านปล้ำ
คนโฉดอวดสำแดง	ธรรมเทศ- นานา
สามเหล่าเขานี้ก้ำ	กึ่งบ้ากลกัน ฯ
ก * : ด ๔๒๓ : ว *
๏ รักบุตรสิไป่ให้	พากเพียร
ปราศจากวิทยาเรียน	เริ่มร้าง
พ่อเหมือนศัตรูเบียน	บุตรอีกเล่านา
แม่ดั่งไพรีล้าง	ลูกให้เสียสกนธ์ ฯ
ก * : ด ๔๒๔ : ว *
๏ เมียดีดุจทาสรู้	การเรือน รอบแฮ
อายแก่สามีเหมือน	ดั่งน้อง
เป็นที่ปรึกษาเตือน	ดัดดุจ มาดายนา
ยามเมื่อผัวเคืองข้อง	อดกลั้นกลัวเกรง ฯ
ก * : ด ๔๒๕ : ว *
๏ โสนัขสุนัขพ้อง	พบกัน
มันย่อมแสยะยิงฟัน	ปากแห้
เฉกเช่นหมู่พาลผัน	พะพวกพาลนา
ร้ายต่อร้ายร่าแต้	ต่างกล้าอวดแข็ง ฯ
ก * : ด ๔๒๖ : ว *
๏ คับอกออมอยู่ได้	โดยหวัง
คับแคบเคียงคนชัง	อยู่ช้ำ
คับจิตเจ็บประนัง	เนายากยิ่งแฮ
แค้นคับเข็ญใจล้ำ	เร่งร้อนฤๅเสบย ฯ
ก * : ด ๔๒๗ : ว *
๏ อย่าปองสิ่งแก้วไป่	ควรปอง
เขาบ่ตรึกอย่าตรอง	ตริบ้า
เร่งคิดคิดแต่ของ	ควรคิด นะพ่อ
การที่ศูนย์เปล่าอ้า	อย่าได้ควรปอง ฯ
ก * : ด ๔๒๘ : ว *
๏ ผจญคนมีศักดิ์ด้วย	หมอบกราบ
ผจญท่วยทรพลทาน	แจกให้
เสมออาตม์จักทรมาน	ชอบอด ออมแฮ
ผจญหมู่ข้าศึกไซร์	ล่อเลี้ยวลวงประหาร ฯ
ก * : ด ๔๒๙ : ว *
๏ โลภรู้เรียนมากสิ้น	ศิลปศาสตร์
ยามจักปองไป่อาจ	กล่าวได้
ผู้นี้นับว่าปราชญ์	ฦาชื่อ ไฉนนา
กล่าวบ่ฉานเฉกใบ้	บอกข้อความฝัน ฯ
ก * : ด ๔๓๐ : ว *
๏ คนพาลพวกหนึ่งน้ำ	ใจหาญ
รู้ว่าตนเป็นพาล	กระด้าง
พวกนี้วัจนาจารย์	จัดใช่ พาลพ่อ
นับว่าปราชญ์ได้บ้าง	เพื่อรู้สึกตน ฯ
ก * : ด ๔๓๑ : ว *
๏ ใครรักย่อมว่าเพี้ยง	พงศ์พันธุ์
ใครชอบชิดชอบชมฉัน	เพื่อนไว้
ใครเลี้ยงรักษาครรภ์	คือแม่ ตนนา
ใครดับดำฤษณ์ได้	ชื่อชู้เมียสม ฯ
ก * : ด ๔๓๒ : ว *
๏ คบปราชญ์เปรียบเสพอ้อย	เอมใจ
กินแต่ปล้องปลายไป	ตราบต้น
คบคนโหดหื่นไหล	เหลวจืด จางแฮ
แหนงหนึ่งอ้อยกัดร้น	แต่ต้นตลอดปลาย ฯ
ก * : ด ๔๓๓ : ว *
๏ เมตตาเตือนจิตให้	คนหวัง พึ่งนา
แรงเคียดคนหน่ายชัง	ทั่วหน้า
ทานเป็นยอดยายัง	เกียรติยศ ยิ่งแฮ
ตระหนี่กลกำพร้า	พรากผู้สมาคม ฯ
ก * : ด ๔๓๔ (๒๕๕) : ว *
๏ มักคร้านฤๅรอบรู้	วิทยา
ความรู้ถ่อยสินหา	ไป่ได้
ไร้ทรัพย์อับผู้มา	เป็นเพื่อน
ญาติมิตรไป่มีไซร้	สุขร้างแรมโรย ฯ
ก * : ด ๔๓๕ (๖๐) : ว *
๏ มณฑกทำเทียบท้าว	สีหะ
แมวว่ากูพยัคฆะ	คาบเนื้อ
นกกระจอกมีมานะ	ว่ายิ่ง ครุฑนา
เชิญใจมีข้าเกื้อ	หยิ่งหยิ้งแสนทวี ฯ

---

โคลง บทบรรทัดล่างจากนี้ ไม่มีในฉบับสมเด็จฯ กรมพระยาเดชาดิศร (ศิลาจารึกวัดพระเชตุพนฯ) แต่พบในฉบับกรมวิชาการและในหนังสือแบบเรียน (ฉบับคัดลอก)

ก ^ : ด - (๑๖๘) ว๑๗๐
๏ รสหวานในโลกนี้	มีสาม
หญิงรูปบริสุทธิ์งาม	อีกอ้อย
สมเสพรสกลกาม	เยาวโยค
หวานไป่ปานรสถ้อย	กล่าวเกลี้ยงไมตรี
ก ^ : ด - (๑๘๐) : ว *
๏ นารีเสาวภาครูป	เป็นทรัพย์
ชายมีความรู้สรรพ	ทรัพย์ได้
พราหมณ์รู้เวทยานับ	ว่าทรัพย์ พราหมณ์นา
ภิกษุเกิดทรัพย์ไซร้	เพื่อรู้ธรรมา ฯ
ก ^ : ด - (๑๗๘) : ว *
๏ พญากลัวข้าศึก	เบียดเบียน
ชี้บ่เล่าเรียนเขียน	อ่านไซร้
ชาวนาละความเพียร	คร้านเกี่ยว การนา
ทั้งสามสิ่งนี้ให้	โทษแท้สาธารณ์ ฯ
ก ^ : ด - : ว *
๏ ชาติ เกิดรูปพร้อม	อาการ
ชรา ร่างสาธารณ์	เหี่ยวแห้ง
พยาธิ บันดาล	ต่างต่าง
มรณะ กาแร้ง	แย่งยื้อกันกิน ฯ
ก * : ด - : ว *
๏ ทำดีดีส่งให้	เห็นผล
ทำชั่วชั่วก็ดล	ชั่วให้
ชั่วดีดุจตราตน	ตีบอกไว้นา
ใครชั่วใครดีไซร้	สืบได้ด้วยกรรม

โคลง บทบรรทัดบนนี้ ไม่มีในฉบับสมเด็จฯ กรมพระยาเดชาดิศร (ศิลาจารึกวัดพระเชตุพนฯ)

---

ก - : ด - : ว ๐
๏ สารสืบฉบับสิ้น	เสร็จสนอง
ชำระเรื่องคงของ	เก่าแท้
ผิดเพี้ยนเปลี่ยนแปลงลอง	ลิขิต เดิมนา
ล้วนโอวาทปราชญ์แท้	ถี่ถ้วนควรถนอม ฯ

ขอบพระคุณ

http://th.wikisource.org/โคลงโลกนิติ